تحلیل آثارایجادمحدودیت ترافیک درالگوهای استقرار فعالیت ها واسکان جمعیت

قابلیت دسترسی بهتر، یکی از مهم ترین عوامل مؤثر در تصمیمگیری تخصیصو توزیع فرم، فضا و فعالیتها به شمارمیرود. در واقع از آن جا که همواره دسترسی عامل با ارزشی تلقی میشده، استقرار فعالیتها و اسکان جمعیت بهعنوان دو مولفه کلیدی به شدت تحتتأثیر این عامل قرار داشته و ساختار فضایی شهر را دستخوشدگرگونی میکند. به این معنی که فعالیتها و عملکردهای شهری در نقاطی مستقر میشوند که دسترسی با سهولت بیشتریتامین گردد. شهروندان نیز همواره این عامل را به عنوان یک عامل تأثیرگذار هنگام تصمیمگیری انتخاب محل اسکان خود در نظر میگیرند. اما نکته درخور توجه این استکه در ساختار فضایی شهر، مرکز آن – از حیث جغرافیاییمتعادل ترین عرصه و مرکز ثقل شهر وازبعد عملکردی با تمرکز بسیار زیاد فعالیتها - از ویژگی منحصر به فردی برخوردار است، و این عوامل موضوع قابلیت دسترسی را با حساسیتزیادی مواجه میسازند. از این رو میتوانانتظار داشت با بهبود یا مختل کردن کیفیت دسترسی در مرکز شهر، تأثیر این عامل بر روی دومؤلفه استقرارفعالیتها و اسکان جمعیت به نحو بارزتر وملموستری نسبتبه سایر مناطق شهر نمایان شود. انسان در طول تاریخ، تلاش بسیاری به منظور افزایشدسترسی به کالاها، اماکن و... کرده است و با هر گونه تحولیدر این زمینه، شرایط فضایی و کالبدی شهر نیز تحت تأثیر قرار گرفته است. به ویژه با رواج استفاده از وسایط نقلیه جدید، ساخت، بافت و اندازه شهرها شدیدًا دست خوشتغییر شد. در این خصوصاز نیمه دوم قرن بیستم تلاشهایبسیاری در زمینه شناخت و بکارگیری رابطه کاربری زمین (استقرار فعالیتها و اسکان جمعیت) و حمل ونقل به عمل آمد، ولی معمو ً لا بیشتر مطالعات انجام شده معطوف به اثر کاربری در تولید سفرها بود و اثر برنامهریزی کاربریزمین بر روی برنامهریزی حمل ونقل به صورت یکسویه بررسی میشد و بازتاب تأثیرگذاری اتخاذ تدابیر و سیاستها در حیطه برنامهریزی حملونقل بر برنامهریزی کاربری زمین نادیده انگاشته میشد. از دهه ۱۹۵۰ باتوسعه نگرشسیستمی این رابطه به صورت متقابل مورد توجه قرار گرفت. بنابراین میتوان اذعان کرد که، همان طور که تسهیل شرایط دسترسی بر روی توسعه فضایی، کالبدی شهر اثرمیگذارد، شرایط معکوس این موضوع (برقراری محدودیت دسترسی) نیز میتواند به عنوان یک عامل بازدارنده و یا تغییردهنده روندهای توسعه عمل نماید. در این مقاله، ضمن تبیین نظری موضوع با استناد قرار دادن نظریه ادموند بیکن مبنی بر این که تصمیمات مردم شکل شهر را میسازد [بیکن، ۱۳۷۶ ] پیامدهای ایجاد محدودیتدسترسی بر تصمیم مردم در مکان گزینی فعالیتها وسکونتشان، ودر نهایتبازتاب تجمعی آثارفضایی وکالبدی این نوع تصمیمات در شکل شهرمورد بررسی قرارمیگیرند. در این چارچوب به استناد طرح یک پرسشآغازین در طی فرآیند مطالعه و با استفاده از روش علمی، یک مدل تحلیلی برای بررسی شرایط موجود مرکز شهر تهران تدوین شد تا ازاین طریق، بازتابهای فضایی اعمال محدودیت دسترسی(طرح محدوده ممنوعه ترافیک) در مرکز شهر تهران مورد بررسی قرار گیرد. بر این اساستأثیرگذاری اعمال محدودیت دسترسی بر الگوی استقرار فعالیتها و الگوی اسکان جمعیت در قالب دو فرضیه برای تحقیق،پیرامون موضوع مورد نظر تدوین و مورد آزمون قرار گرفت.اطلاعات استخراج شده آمار ثبت و جابجایی شرکتها و موسسات بازرگانی (به عنوان شاخصی از الگوی استقرارفعالیتها) و همچنین اطلاعات جمیتی شهر تهران به همراه اطلاعات استخراج شده از پرسشنامه نظرسنجی در محدوده مورد مطالعه (به عنوان شاخصروند اسکان جمعیت) در چارچوب مدل تحلیلی تحقیق مورد بررسی و تحلیلقرار گرفت. نتایج حاصله حاکی از این استکه اعمال محدودیتدسترسی به عنوان یک سیاست صرفًا ترافیکی در کنار سایر عوامل تأثیرگذار منجر به تغییر الگوی استقرار فعالیتها و اسکان بخشی از جمعیت گردیده و تضعیف مرکز شهر را به دنبال داشته است

Keywords:

دسترسی , محدودیت دسترسی , الگوی اسکان جمعیت , الگوی استقرارفعالیت , مرکزشهر , تهران