شهره صادقی - دانشجوی دکتری زبانشناسی، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران

عدم تقارن پردازشی بین بندهای موصولی فاعلی و مفعولی در تحقیقات متعددی در زبانهایی با رده های مختلف نشان داده شده است. نتیجه بهدست آمده از اغلب این تحقیقات گویای آن است که در حالت کلی پردازش بندهای موصولی فاعلی آسانتر و سریع تر از پردازش بندهای موصولی مفعولی است. اما برپایه فرضیه مبتدابودگی مک و همکاران (2006)، اگر گروه اسمی درونی بند موصولی، ضمیر شخصی باشد، دشواری پردازش بندهای موصولی مفعولی کاهش یافته یا از بین میرود. همچنین، انتظارات گفتمانی ای وجود دارند که خاص بندهای موصولی مفعولی هستند و بر پردازش این بندها تاثیر میگذارند. طبق ادعای فاکس و تامسون (1990)، دشواری پردازش بندهای موصولی مفعولی میتواند ناشی از غیرمنتظره بودن مواجهه با اطلاع نو، و به طور خاص تر، عدم ارجاع گروه اسمی درونی به مبتدای گفتمان باشد. بر این اساس، اگر گروه اسمی درونی بندهای موصولی مفعولی مبتدای بافت پیشین باشد، احتمال کاهش سرعت پردازش این بندها نسبت به زمانی که در بافت پیشین به گروه اسمی درونی آنها اشاره نشده باشد وجود دارد. در پژوهش حاضر، سرعت و صحت درک بندهای موصولی فاعلی و مفعولی در دو آزمون خواندن خودگام مورد ارزیابی قرار گرفتند. محرکهای آزمون نخست، بندهای موصولی فاعلی و مفعولی دارای گروه اسمی کامل و گروه اسمی ضمیری بودند و در آزمون دوم، سرعت پردازش بخشهای مختلف جمله های موصولی فاعلی و مفعولی دارای گروه اسمی کامل در دو موقعیت، بافت خنثی و بافت مبتدایی، اندازه گیری شدند. در هر یک از دو آزمون پژوهش، 40 بزرگسال تکزبانه فارسی زبان شرکت کردند. داده های بهدست آمده از آزمون اول، بیانگر تایید فرضیه مبتدابودگی به صورت کاهش سرعت پردازش بندهای موصولی مفعولی دارای گروه اسمی ضمیری در مقایسه با بندهای موصولی مفعولی دارای گروه اسمی کامل، بندهای موصولی فاعلی دارای گروه اسمی ضمیری و نیز بندهای موصولی فاعلی دارای گروه اسمی کامل بود. همچنین، یافته های آزمون دوم نشان دادند که عوامل گفتمانی به تسهیل فرایند پردازش بندهای موصولی مفعولی کمک کرده و پردازش بندهای موصولی مفعولی پس از بافت مبتدایی، سریعتر از پردازش بندهای موصولی فاعلی در بافت مشابه است.

بندهای موصولی فاعلی و مفعولی، فرضیه مبتدابودگی، انتظارات گفتمانی،آزما یش خواندن خودگام، سرعت پردازش، بزرگسالان فارسی زبان