مهدی حسن زاده - استادیار دانشکده الهیات دانشگاه فردوسی مشهد
زهره قادر - دانشجوی دکتری دین پژوهی دانشگاه ادیان و مذاهب قم
سیدحمیدرضا ریوف - پژوهشگر پژوهشگاه علوم انسانی ومطالعات اجتماعی جهاد دانشگاهی

مسیله جبر و اختیار از عمده ترین مسایل کلامی است که زمینه های تنوع آراء را در میان الهی دانان ایجاد نموده است. این مسیله در میان ادیان توحیدی جایگاه خاصی دارد، زیرا اصل توحید شوون متعددی از یگانگی خداوند در حوزه های خالقیت، فاعلیت، ربوبیت و مانند آن را شامل می شود. در این میان، مسیله جبر و اختیار به عنوان تولید فعل یا عدم آن از سوی مخلوق در مواجهه با مسیله فاعلیت مطلق خداوند، می تواند زمینه مناسبی را برای مباحثات کلامی فراهم آورد. در این مقاله با بررسی رویکرد متالهان م سلمان و یهودی درباره موضوع کلامی جبر و اختیارف زمینه ها، گرایش ها و رویکردهای غالب هریک را در مواجهه با این طرح کلامی مشخص نموده و با توجه به مسبوقیت مسلمانان در پرداخت و واکاوی عمیق این مسیله در مقایسه با یهودیت، رویکرد اسلامی را رجحان داده ایم. همچنین به این دلیل که بررسی مسیله جبر و اختیار نزد متکلمان مسلمان ناظر به بررسی و تناسب آن با دیگر شاخصه های توحیدی است، این ترجیح انجام گرفته است.

حبر و اختیار، ادیان ابراهیمی، توحید افعالی، مشیت مطلق خداوند