فاطمه درگاهیان - استادیار، بخش تحقیقات بیابان موسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران
مهدی دوستکامیان - دکتری، گروه آب و هواشناسی دانشکده جغرافیا، دانشگاه زنجان، زنجان، ایران
مراد طاهریان - دانش آموخته گروه آب و هواشناسی دانشکده جغرافیا، دانشگاه زنجان، ایران

بررسی سازوکار دما و فرارفت دمایی همراه با لایه ضخامتی جو و تاثیر آن بر میزان بارش های یک منطقه و شناخت مولفه های چرخه آب بر روی آن، از موضوعات مورد توجه علوم جوی می­باشد. پژوهش حاضر با هدف مطالعه فرارفت دمایی و شناخت لایه ضخامتی جو در ارتباط با بارش­های بهاره ایران انجام شد. برای این منظور از پایگاه داده روزانه بارش با تفکیک مکانی km2 15×15 در دوره آماری 1340-1392 استفاده شد. پس از استخراج روزهای بارش فراگیر، داده های فشار متناظر، با استفاده از امکانات برنامه نویسی در محیط نرم­افزار گردس (Grads) استخراج و به کمک تحلیل خوشه ای روزهای نماینده و الگوهای بارشی بهاره ایران در محیط نرم­افزار متلب شناسایی شدند. به منظور تعیین روز بارشی سه معیار بارش روزانه mm 1 و بیش­تر، حداقل تداوم دو روزه و حداقل 50% پوشش در نظر گرفته شد. نقشه­های فشار تراز دریا، 700 و hPa 500 به­همراه فرارفت دمایی و لایه ضخامت جو استخراج شد. نتایج نشان داد که ساز­وکار بارش های فراگیر بهاره ایران متاثر از پنج الگوی جوی می­باشد. شدیدترین مقدار فرارفت دمایی ناشی از پرفشار سیبری و در نواحی شرقی و شمال­شرق کشور رخ داد و به­سمت غرب و جنوب از شدت آن کاسته شد. به طورکلی از شرق به غرب و از شمال به جنوب به هنگام ریزش­های جوی بهاره ایران، فرارفت دمایی ملایم­تری در منطقه موردمطالعه وجود داشت. علاوه بر این شدیدترین فرارفت­های دمایی در تراز دریا و به واسطه سامانه­های پرفشار حرارتی رخ داده است. در ارتفاعات و ترازهای بالاتر که وضعیت فرارفت دمایی تحت تاثیر وضعیت دینامیکی جو به­خصوص سامانه بلاکینگ، فرودهای عمیق و گرمایی مدیترانه قرار داشت، نسبت به تراز دریا وضعیت ملایم­تری داشته و از شدت فرارفت­های دمایی کاسته شد.

الگوهای گردشی, بارش های بهاره, بلاکینگ, ضخامت جو, همبستگی لوند