سمیرا حسین جعفری - پژوهشگر پسادکتری، دانشکده منابع طبیعی و کویرشناسی، دانشگاه یزد
امیر سعادت فر - استادیار، گروه گیاهان دارویی، پژوهشکده فناوری تولیدات گیاهی، دانشگاه شهیدباهنر کرمان
افسانه محکمی - کرمان -دانشگاه شهید باهنر- پژوهشکده فناوری تولیدات گیاهی
علی اکبر کریمیان - دانشکده منابع طبیعی و کویرشناسی، دانشگاه یزد

هدف: با توجه به ارزش اقتصادی گیاه دارویی زیره سبز (Cuminum cyminum)، ارزیابی ژنتیکی و فیتوشیمیایی آن بمنظور نگهداری منابع ژنتیکی و دستیابی به عملکرد و کیفیت برتر اسانس، در برنامه­های اصلاح نژاد امری حیاتی است. هدف از این پژوهش بررسی تنوع ژنتیکی و فیتوشیمیایی اکوتیپ­های مختلف زیره سبز در استان­ یزد می­باشد. مواد و روش­ها: جهت بررسی تنوع ژنتیکی با 10 آغازگر ISSR، استخراج DNA  از گیاهان زیره سبز چهار رویشگاه به روش CTAB انجام شد. کمیت و کیفیت DNA از روش اسپکتروفتومتری و الکتروفورز تعیین شد. باندهای واضح حاصل از الکتروفورز محصولات PCR بر روی ژل آگارز 5/1 درصد، امتیازدهی شدند. جهت بررسی تنوع فیتوشیمیایی با روش GC-MS، اسانس­گیری به روش تقطیر با آب از زیره سبز انجام شد. نتایج: نتایج نشان داد که آغازگرهای ISSR-14  وISSR-13  بالاترین میزان PIC (39/0و 38/0)، MI (3/13 و 48/12) و تعداد باند (35 و 32) را دارا بودند. آنالیز خوشه­ای با ضریب تشابه جاکارد و الگوریتم UPGMA ، چهار اکوتیپ­ را در هشت گروه طبقه­بندی کرد. در آنالیز تجزیه به مختصات اصلی،17/57% از واریانس کل توسط سه مولفه بیان شد. نتایج این آنالیز با تجزیه خوشه­ای و با پراکندگی جغرافیایی نمونه­ها همخوانی داشت. آنالیز واریانس مولکولی تنوع درون و بین جمعیتی را به ترتیب 93 و 7 درصد از کل تنوع نشان داد. براساس نتایج GC-MS، ترکیبات Propanal، Benzenemethanol، 1-phenyl-1-butanol، γ-terpinene، β-Pinene و P-cymene به عنوان ترکیبات عمده اسانس شناسایی شدند. تجزیه خوشه­ای نمونه­ها براساس پارامترهای فیتوشیمیایی، رویشگاه­های تفت، مهریز و اردکان را در یک گروه و رویشگاه بهاباد را در گروه دیگر قرار داد که با فاصله جغرافیایی مطابقت نداشت. نتیجه­گیری: براساس یافته­ها مشخص گردید که پتانسیل بالایی از تنوع در اکوتیپ­های زیره سبز استان یزد وجود دارد. استفاده از نشانگر ISSR در ارزیابی تنوع ژنتیکی اکوتیپ­های زیره موفقیت­آمیز بود. نتایج آنالیز خوشه­ای براساس ترکیبات فیتوشیمیایی با خوشه­بندی ژنتیکی همخوانی نداشت.

تجزیه خوشه ای, تنوع ژنتیکی, فیتوشیمی, گیاه دارویی, نشانگر ISSR