حجت اله عباسی - دانشجوی دکتری فیزیولوژی و اصلاح گل و گیاهان زینتی، پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران، کرج
روح انگیز نادری - استاد، پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران، کرج
محسن کافی - استاد، پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران، کرج
پژمان آزادی - استادیار، موسسه بیوتکنولوژی کشاورزی، کرج

در این پژوهش،کارایی استفاده از روش گرده افشانی خامه قطع­شده و کشت قطعات تخمدان جهت غلبه بر موانع ناسازگاری پیش‎تخمی و پس‎تخمی لیلیوم مورد ارزیابی قرار گرفت. سه رقم از گونه‎های آسیایی (ترسور، پیراندلو و سب دازل) و چهار رقم از گونه‎های اورینتال (ریالتو، سوربونه، پارادرو و مانسیا) به­عنوان والد مادری و گونه Lilium ledebourii(سوسن چلچراغ) به­عنوان والد دهنده دانه گرده با دو روش گرده‎افشانی عادی و گرده‎افشانی خامه قطع­شده تلاقی داده شدند. تخمدان ها پس از 10، 20 و 40 روز از گرده‎افشانی جدا شده و کشت قطعات تخمدان انجام شد. پژوهش به-صورت دو آزمایش گرده‎افشانی کلاله و گرده‎افشانی خامه قطع­شده انجام شد. این پژوهش به­صورت طرح کاملا تصادفی و در قالب آزمایش فاکتوریل با دو فاکتور زمان برداشت تخمدان و رقم مورد استفاده انجام شد. میزان تورم تخمدان، تعداد کپسول به­دست آمده، وزن کپسول‎های تولید­شده، تعداد قطعات کشت­شده، تعداد بذر تولیدی، وزن بذور به­دست آمده و تعداد بذر جوانه­زده ثبت شد. به­علت عدم موفقیت آزمایش گرده‎افشانی کلاله نتایج حاصل در این مقاله گزارش نشد. نتایج نشان داد که فاکتور رقم در تمام شاخص‎ها در سطح 5 درصد و در شاخص تعداد کپسول در سطح یک درصد معنی­دار بوده است. اثر فاکتور زمان‎های مختلف برداشت تخمدان و اثر متقابل این فاکتور با فاکتور رقم تنها در مورد شاخص تعداد بذر به­دست آمده در سطح 5 درصد معنی­دار بود. در آزمایش گرده‎افشانی خامه قطع­شده در تلاقی بین سوسن چلچراغ و ارقام مانسیا، ترسور و سوربون به­ترتیب 172 ،80 و 60 عدد بذر تولید­شده و 1/1 درصد از بذرهای برداشت­شده از پایه مادری مانسیا جوانه­زده و به گیاهچه تبدیل شدند. به­طور کلی در این آزمایش مشخص شد که از تکنیک گرده‎افشانی خامه قطع­شده و به­دنبال آن نجات جنین های به­دست­آمده می‎توان جهت غلبه بر موانع دورگ گیری در سوسن چلچراغ و ارقام تجاری استفاده نموده و ارقام جدیدی را تولید کرد.

موانع پیش‎تخمی, ناسازگاری, نجات جنین, هیبریداسیون