بررسی تغییرات کمی و کیفی اسانس پنج اکسشن مرزه گونه Satureja mutica Fisch. & C.A.Mey. در شرایط زراعی کردستان

مرزه جنگلی  (Satureja mutica Fisch. & C. A. Mey.)یکی از گونه های انحصاری تیره نعنا (Lamiaceae) است که در رویشگاه های طبیعی نواحی شمال و شمال شرق ایران پراکنش دارد. در این تحقیق به منظور بررسی امکان کشت و اهلی کردن و بررسی کمیت و کیفیت مواد موثره آن در حالت زراعی، آزمایشیدر قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در سال های 1388 تا 1391 به اجرا در آمد. در آغاز بذر پنج توده یا نمونه (اکسشن) ازاین گونه از رویشگاه های طبیعی استان های خراسان (دو نمونه)، مازندران، گیلان (دو نمونه) گردآوری و در گلخانه کشت و نشا تولید شد. نشاها در مزرعه تحقیقاتی ایستگاه گریزه سنندج کشت شد. سپس سرشاخه های گل دار آن ها طی دو تا سه سال متوالی پس از کشت در مرحله گلدهی کامل به روش تقطیر با آب اسانس گیری شد. اسانس ها با استفاده از دستگاه های فام نگار (کروماتوگرافی) گازی و گاز فام نگارمتصل به طیف سنج جرمی و با محاسبه شاخص بازداری تجزیه و شناسایی شدند.در شمار پنج نمونه بانک ژنی مورد بررسی گونه S. mutica ترکیب های عمده اسانس در سال اول تیمول (5/8-7/51 درصد)، پارا-سیمن (8/9-2/16 درصد )، گاما- ترپینن (0/10-2/23 درصد) و کارواکرول (7/3 -7/49 درصد) و در سال دومتیمول (5/3-1/34 درصد)، پارا-سیمن (0/17 -0/39 درصد )، گاما-ترپینن (6/15-3/22 درصد) و کارواکرول (6/3-2/44 درصد) بود و در سال سوم تیمول (4/26-9/28 درصد)، پارا-سیمن (8/19 -8/21 درصد)، گاما-ترپینن (2/17-8/17 درصد) و کارواکرول (9/20-0/27 درصد) بود. بازده اسانس توده های مورد بررسی این گونه به تدریج با رشد گیاه در سال دوم و سوم افزایش یافت. مجموع دو ترکیب فنلی تیمول و کارواکرول اسانس در سال دوم نسبت به سال اول در همه نمونه ها کاهش یافت و بیشترین میزان تیمول در سال اول بود. به طورکلی می توان گفت گیاهان دو ساله و سه ساله بازده اسانس بالاتر و گیاهان یک ساله کیفیت اسانس بالاتری داشتند. بازده اسانس در سال سوم نسبت به سال دوم افزایش و کیفیت اسانس در نمونه خراسان 1 افزایش و در نمونه خراسان 2 کاهش یافت.

Keywords:

تیمول , کارواکرول , کشت , گاما-ترپینن , پارا-سیمن , مرزه جنگلی