مجید کافی - مدرس حوزه و دانشگاه

تولید علم و ارتقاء آن در هر فرهنگ و جامع های بر عوامل چندی مبتنی است.بی گمان یکی از مهمترین و مؤثر ترین آن عوامل دین، نهاد های دینی از جمله حوزه ها و حاملان معرفت دینی است. علم هم در جوامع دینی می تواند تولید و توسعه یابد و هم در جوامع غیر دینی. در عین حال آموزه های دینی، نهاد های دینی و حاملان معرفت دینی نیز می توانند به روند علمی جامعه کمک کنند؛ یعنی افزون بر تأثیر گزاره های دینی (آیات و روایات)، نقش حاملان و نها دهای یک دین نیز بر ارتقاء علمی یا انحطاط علمی یک جامعه بسیار مؤثر است. نمونه این مسأله در تاریخ اسلام وجود دارد. در تاریخ اسلام گرایش های کلامی جبر گرا، اختیار ستیز و عقل گریز، مبلغ تفسیر ضد علم دنیایی بودن دین بوده که با تحقیر غی رعقلانی امور این جهانی، در واقع به از بین بردن انگیزه خلاقیت وارتقاء فکری و علمی دست زده اند. این گونه اندیشه ها و آموزه های ضد علم دنیایی در آثار صوفیان انعکاس بیشتری دارد. صوفیان به لحاظ محبوبیت و مشروعیت بالایی که در میان مردم داشته اند، در طول تاریخ اسلام موفق ترین چهره تبلیغ و ترویج آموزه ها و اندیشه های ضد علم دنیایی بود هاند. اگرچه نمی توان به هیچ وجه منکر جنب ههای مثبت و دقایق درخشان تعالیم و آثار صوفیه در قلمرو معرفت 1 و گسترش علوم دینی (ادبیات، کلام، فلسفه، تفسیر و ...) شد، در عین حال نم یتوان نقش منفی تعالیم آنان و پیام دهای ناگوار آن را در مورد ( علوم این جهانی نادیده گرفت. ( 1اما واکنش و نگرش حوزه ها و روحانیت شیعه در سده های گذشته در قبال توسعه و آبادانی این جهانی، بویژه توسعه و ارتقاء علوم غیر دینی، به لحاظ نظری و عملی، چندگانه بوده است. تعدادی در نظر و عمل به نفی کلی توسعه این جهانی و گسترش علوم غی ردینی و مظاهر جدید تمدن مادی فتوا داد هاند. تعدادی نیز به لحاظ نظری در مبادی معرفتی آن اشکال کرده اند؛ اما در مقام عمل روند توسعه مادی جامعه را افزون بر توسعه معنوی آن، پذیرفت هاند. باید خاطر نشان نمودن که از میان حوزویان تعداد کسانی که به لحاظ نظری و عملی ( موضوع توسعه و فراگیری علوم غیر دینی را پذیرفته اند، در اقلیت قرار دارند. ( 2 از جمله کسانی که هم به لحاظ نظری و هم به لحاظ عملی فراگیری علوم غیر دینی را توصیه می کرد و گسترش آن را مؤثر در توسعه کشور و ارتقاء علمی جامعه می دانست، سید جمال الدین اسد آبادی است. در باور وی یکی از علل پیشرفت غرب گسترش علوم و فنون جدید بوده است؛ بنابراین مسلمانان هم، علوم » برای توانمندی و نیل به پیشرفت باید این علوم و فنون را فراگیرند؛