غلامحسین ابراهیمی دینانی - استاد سابق دانشگاه تهران و عضو هیات علمی بازنشسته موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران
محمدجعفر جامه بزرگی - استادیار و عضو هیات علمی موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران

مساله علم الهی با زیرمجموعه مسائل مرتبط به آن، یکی از دشوارترین مسائل فلسفی است که شیخ­الرئیس نیز در آثار متعدد خود به تبیین و حل معضلات آن پرداخته است. دیدگاه ابن­سینا به خصوص درباره مساله علم الهی به جزئیات متغیر مورد نقد و ایرادت فراوان و حتی اتهام و تکفیر او از سوی اندیشمندانی همچون غزالی انجامیده است. این مقاله برآن است که با تاملی دوباره و براساس مبانی فلسفی ابن­سینا به تبیین دقیق دیدگاه او بپردازد. مهم­ترین مبنای شیخ­الرئیس تمایز متافیزیکی وجود و ماهیت است. در این مقاله ابتدا به طرح مبنای شیخ و تفاوت آن با دیدگاه معتزله پرداخته شده است، سپس با بررسی دیدگاه او درباب علم الهی در سه مرحله علم ذات به ذات، علم بماسوا و علم به جزئیات، نظریه نهایی شیخ با توجه به آثار متاخر او که مهم­ترین آن التعلیقات است ارائه شده است. براساس نظر نهایی از آنجا که خدواند مبداء هستی، فعلیت محض و کل الاشیاء است، علم او به خود و بماسوا و همینطور جزئیات علم حضوری است و فاعلیت او بالرضا است.

التعلیقات, تمایز وجود و ماهیت, علم الهی, صور مرتسمه, علم حضوری