حسن طالبی - مربی گروه ارتباط تصویری، دانشکده دخترانه سبزوار، دانشگاه فنی حرفه ای، سبزوار، ایران.

 در تاریخ خوش نویسی ایران یکی از تحولات اساسی، خوش نویسی سیاه مشق است که سیر پیشرفت خود را پیش از دوره قاجار، به ویژه، در دوره صفوی آغاز کرد و در دوره قاجار، به شکوفایی و تکامل خاصی رسید؛ خوش نویسی سیاه مشقیکی از قالب های خوش نویسی است که توانست با مولفه های مدرنیسم همراه شود؛ و اوج آن را در دوره قاجار در آثار خوش نویسانی همچون میرزا غلامرضا اصفهانی، میرزا محمدرضاکلهر، میرحسین ترک، میرزا کاظم،... شاهدیم؛ قرابت این جریان هنری با جریان اکسپرسیونیسم انتزاعی -که درغرب به سرعت رشد کرده بود- باعث شد که عده ای از خوش نویسان و نقاشان ایران با استمداد از فرهنگ بصری خود از دریچه و دستاوردهای اکسپرسیونیسم، بار نویسه های خود را با مولفه های مدرنیسم ترکیب کرده و ساحت جدیدی را درحوزه هنرهای تجسمی رقم زنند. هدف این مقاله، بررسی وجوه اشتراک و افتراق سیاه مشق های قاجار و جریان اکسپرسیونیسم انتزاعی در نقاشی است؛ و تلاش براین است تا به پرسش های ذیل پاسخ داده شود:  1) ویژگی های بصری سیاه مشق های قاجار و اکسپرسیونیسم انتزاعی در نقاشی کدامند 2) آثار سیاه مشق هنرمندان قاجار و هنرمندان اکسپرسیونیسم انتزاعی در نقاشی دارای چه وجه اشتراک وافتراقی می باشند روش تحقیق، توصیفی، تحلیلی و تطبیقی بوده و شیوه گردآوری مطالب از طریق  مطالعه کتابخانه ای و رجوع به منابع تصویری انجام پذیرفته است. با مطالعه و بررسی های انجام شده، نتیجه تحقیق نشان می دهد، کنتراست های شدید، سایه روشن ها، سیاه و سفیدی ها، فضاهای مثبت و منفی ها از اشتراکات و استفاده از رنگ های روحی، ترکیب های مبتنی بر تناسبات طلایی و زیبایی شناسی کلاسیک در سیاه مشق های قاجار، و در مقابل، استفاده از رنگ های جسمی، ترکیب بندی مدرن و تجربه نشده، از تفاوت های این دو است؛ و نیز وجوه معنایی این دو، عبارت است از این که، سیاه مشق ریشه عرفانی دارد و بر اساس آرامش درونی شکل می گیرد؛ اما اکسپرسیونیسم انتزاعی ریشه در تالمات روحی و کنش های عاطفی دارد.   

واژه های کلیدی: سیاه مشق, خوش نویسی, اکسپرسیونیسم, انتزاعی, نقاشی