محمد امیر احمدزاده - استادیار، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی،
محمد نیازی - دانشجوی دکترای تاریخ پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

نخستین بازتاب ها از گفتمان ملی گرایی و تلاش برای صورت بندی تاریخی متناسب با آن، از اواسط سلسله قاجار در ایران شکل گرفت. تجددخواهان این دوره، ایدئولوژی ملی گرایی را مهم ترین نشانه قدرت دولت های اروپایی می دانستند. میرزا جلال الدین، شاهزاده قاجاری از نویسندگان و مورخانی پیشگامی است که تاریخ ایران را بر پایه منابع جدید و با رویکرد باستان گرایانه بازنویسی کرد. مهم ترین اثر وی کتاب نامه خسروان به خوبی انگیزه های ایدئولوژیک و سیاسی نویسنده را در بازپردازی خیال گونه گذشته با اتکا به متون زرتشتیان هند نشان می دهد. علاوه بر این القای اندیشه های باستان گرایی و ایران ستایی به دلیل منورالفکری اولیه جلال الدین میرزا مهم ترین دلالت فرامتنی در تدوین نامه خسروان است. نامه خسروان به تقلید از شاهنامه، سعی در احیای زندگی و رسوم و سنت های شاهان اساطیری ایران دارد و مانند شاهنامه به دانش ضمنی و عامیانه مردم ایران از گذشته وارد می شود تا مفاهیم ملی گرایانه را در اذهان مردم ایران نهادینه کند. مهم ترین انگاره های ایدئولوژیکی که از ایران باستان در نامه خسروان بازنمایی می شود، عبارتند از: الف) تغییر مبدا تاریخ نگاری هزار ساله ایرانی و در حاشیه قرارگرفتن سراسر تاریخ ایران اسلامی، ب) برجسته کردن دوره ایران باستان به عنوان عصر طلایی ملت ایران، ج) اهمیت قوم گرایی ایرانی و سره گرایی پارسی، د) معرفی تجدد اروپایی به عنوان ادامه ایران باستان، ه) جعل تاریخ از طریق اتیمولوژی، و) طبیعی و بزرگ جلوه دادن تاریخ ملی.

تاریخ نگاری, هویت باستان گرا, نامه خسروان, جلال الدین میرزا قاجار