برهان و تاویل دو روی روش تفسیری ابن سینا

یکی از گرایش ­های تفسیری مورد توجه مفسران در فهم قرآن، تفسیر فلسفی است. تکیه بر اصول عام فلسفی و بهره گیری از استدلال­ های برهانی، مهمترین ویژگی­ تفسیرهای فلسفی به ­شمار می ­آید. با مرور در جریان فکر فلسفی درمی یابیم که ابن سینا نخستین فیلسوف مسلمانی بوده که به معنای مصطلح تفسیر، بر برخی آیات و سوره های قرآن تفسیر نوشته است. باور به ماهیت معرفت­ شناسانه وحی و از سنخ ادراکات یقینی دانستن آن، تکیه بر جایگاه قرآن به مثابه منبع معرفت و تبیین باطنی از آیات، مهم­ترین مبانی ابن سینا در تفسیر قرآن است. حضور آیات قرآنی در نظام فلسفی ابن سینا گاه به عنوان دلیل، گاه استشهاد و گاه اقتباس است. با تعمق در آثار تفسیری ابن سینا درمی ­یابیم که تبیین ­های وی از قرآن را نه می ­توان یکسره تفسیر به معنای مصطلح نامید و نه سراسر تاویل تطبیقی. او در تبیین کلام وحی گاهی با توجه به قواعد صحیح و منابع معتبر تفسیری، با روشی برهانی به تفسیر قرآن می ­پردازد؛ گاهی نیز با روش تاویلی به تحمیل دیدگاه­ها­ و اندیشه ­های فلسفی خویش بر آیات قرآن روی می­ آورد که در مواردی مصداقی از تفسیر به رای محسوب می­ شود. در پژوهش حاضر پس از تبیین رویکردهای دوگانه در ارزیابی تفاسیر فلسفی، ضمن استخراج مبانی تفسیری ابن سینا، بر مبنای معیارهای تفسیرپژوهی به روش­ شناسی آثار تفسیری وی خواهیم پرداخت.

Keywords:

ابن سینا , تفسیر فلسفی , مبانی تفسیری , روش عقلی برهانی , روش تاویلی تطبیقی