سید احمد حبیب نژاد - استادیار گروه حقوق عمومی و بین الملل پردیس فارابی دانشگاه تهران و عضو هیئت مدیره انجمن فقه و حقوق حوزه علمیه
سید عباس حسینی - کارشناسی ارشد حقوق عمومی پردیس فارابی دانشگاه تهران،قم،ایران

مناسبات میان خوانش های گوناگون از قلمرو دین و تاثیر این خوانش ها بر قانون گذاری موضوع مقاله است. بدون شک، قلمرو دین در حوزه های گوناگون ازجمله در ماهیت و گستره قانون گذاری آثار زیادی دارد. با ظهور نهاد جدیدی به نام مجلس در مشروطه، اختلاف های جدی بین فقها درباره ماهیت قانون گذاری به وقوع پیوست. موافقان مشروطه معتقد بودند که ماهیت تقنین عرفی، تطبیق جزئی بر احکام کلی شرعی است. لازمه این دیدگاه، قائل شدن به قلمروی گسترده دین است. بر اساس خوانشی دیگر، مانند علامه طباطبایی، قلمرو دین در این حوزه با توجه به احکام ثابت و متغیر می تواند مورد نقد و نظر باشد؛ به گونه ای که گاهی شرع در مقام انشا، گزاره ای الزامی را مطرح نکرده است، بلکه اموری است که در دایره مباحات اصلی قرار دارد و نهاد تقنینی، مصادیق را با یکسری از مصالح می سنجد که در این قسمت نقش کلیدی بر عهده کارشناسان است. بااین وجود، به لحاظ تاریخی، نظریه تطبیق جاپای خود را تا پس از دوران مشروطه و در دوران کنونی نیز محکم ساخته و به عنوان یک نظریه مشهور باقی مانده است.

قلمرو دین, نظریه تطبیق, نظریه تشریع, قانون گذاری, ثابت متغیر