الهه شاه پسند - استادیار دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، دانشکده علوم قرآنی مشهد

در منابع روایی و تفسیری اهل سنت، اخباری وجود دارد که بیان گر خطا و لحن در مصحف است. این اخبار گاه به خطای کاتبان در نگارش کلمات خاصی از مصحف و گاه به وجود لحن در مصحف اشاره داشته و از مصداق خاصی نام نبرده اند. این مقاله، برای تاریخ گذاری این اخبار، از روش تحلیل اسناد - متن بهره گرفته و به این نتیجه رسیده است که زمان شکل گیری این اخبار، پس از به سرانجام رسیدن پروژه مصحفی حجاج بن یوسف ثقفی بوده است. با در نظر گرفتن بافت تاریخی صدور این اخبار، می توان چنین تحلیل تاریخی ارائه داد: گرچه حجاج به اصلاح رسم مصحف اقدام کرد، اما درعین حال از بزرگداشت مصحف عثمانی و تاکید بر محوریت آن و حذف دیگر مصاحف، غافل نبود؛ لذا این اخبار با استفاده از صورت بندی نقد بر کاتبان مصحف عثمانی یا دفاع از آنان، به نقد بر مصحف نگاشته شده توسط حجاج یا دفاع از این مصحف پرداخته اند. اخبار منسوب به عایشه نیز در دوره عباسی رواج یافته و نشان دهنده مبارزه عباسیان با نمودهای فرهنگی امویان است. چه اینکه اخبار منسوب به ابان بن عثمان، در مقام دفاع از مصحف عثمانی -به عنوان رکن اصلی مصحف نگاشته شده توسط حجاج- است.

تحلیل اسناد-متن, حجاج, خطای کاتبان, لحن, مصحف عثمانی