سید محسن کاظمی - استادیار گروه علوم قرآن و حدیث جامعه المصطفی العالمیه نمایندگی گرگان
محمد فاکر میبدی - دانشیار گروه علوم قران و حدیث جامعه المصطفی العالمیه - قم

تحلیل بافت صدور روایات تفسیری، بیانگر آن است که این روایات در تعامل مستقیم با مسائل اجتماعی عصر خود شکل گرفته و اهل بیت (ع)، اهتمام ویژه ای به اقتضائات اجتماعی زمانشان داشته اند. این پژوهش با روشی تحلیلی در پی تبیین نقش سیاست های اموی در شکل گیری تفاسیر اهل بیت (ع) در سده نخست هجری است. حذف اهل بیت (ع) از صحنه مرجعیت دینی و سیاسی، جلوگیری از ترویج احادیث مغایر با مشروعیت و اهداف حکومت، تقویت سنت ها و فرهنگ های مخالف همچون سنت اسرائیلی و فرهنگ جاهلی، ظاهرگرایی در تفسیر، جبرگرایی، اجتهاد در مقابل نص، اجتهاد مبتنی بر منابع و یا روش های ناصحیح، قداست زدایی از چهره قرآن و پیامبر اکرم (ص) و تخریب سیمای ائمه اطهار و پیروان ایشان و در نهایت ترویج مفاسد اخلاقی، از مهم ترین اقدامات این جریان است. در مقابل اقدامات جناح علوی مشمول ترسیم مرزهای اندیشه ورزی، مقابله با تشبیه و تعطیل، ابطال تفکر جبر و تفویض، نهی از مراجعه به اهل کتاب و مقابله با القائات ایشان، در کنار تثبیت مرجعیت علمی و ولائی اهل البیت (ع) و بی اعتبار ساختن امویان و دفع بدعت های آن ها بوده است.  

تاریخ تفسیر, روایت تفسیری, ظاهرگرایی, جبر گرایی, اهل بیت