مرتضی بازدار قمچی قیه - دانشجوی دکتری برنامه ریزی درسی، دانشکده علوم تربیتی و روان شناسی، دانشگاه شهیدبهشتی تهران، تهران، ایران.
کورش فتحی واجارگاه - استاد دانشکده علوم تربیتی و روان شناسی، دانشگاه شهیدبهشتی تهران، تهران، ایران.
محبوبه عارفی - دانشیار دانشکده علوم تربیتی و روان شناسی دانشگاه شهیدبهشتی تهران، تهران، ایران.
مقصود فراستخواه - دانشیار دانشکده علوم تربیتی و روان شناسی دانشگاه شهیدبهشتی تهران، تهران، ایران.

پژوهش حاضر قصد دارد ابتدا خاستگاه های فکری و نظری برنامه درسی سایه را مورد تحلیل قرار دهد سپس شواهد و مصادیق مربوط به این مفهوم را از مدارس ایران ارائه کند. رویکرد حاکم بر این پژوهش کیفی است که در مرحله اول مرور متون و در مرحله دوم از روایت پژوهی استفاده شده است. جامعه آماری پژوهش، شامل معلمان، دانش آموزان دوره اول متوسطه و نیز دانشجومعلمان دانشگاه فرهنگیان شهر اردبیل بودند که به صورت هدفمند چند مدارس شهر، انتخاب و روایات و تجارب آنها گرداوری شد. ابزار گردآوری داده ها علاوه بر منابع مکتوب در مورد نظریه ها و دیدگاه ها، مصاحبه روایی بود. داده های حاصل از 5 مصاحبه انفرادی و گروهی، به اشباع نظری رسید. داده ها با روش تحلیل مضمونی تجزیه وتحلیل شد که شامل 6 مضمون اصلی است و عبارت اند از: فعالیت های زیرزمینی دانش آموزان، سندسازی، مهندسی نتایج امتحانات، تناقض در گفته ها و عمل، تبعیض و مقاومت دانش آموزان. این مضامین به همراه مضامین فرعی و مفاهیم آن از مهم ترین مصادیق برنامه درسی سایه در مدارس ایران هستند. همچنین بر اساس نتایج این پژوهش این فعالیت ها و مصادیق، ریشه در نظریه مقاومت، نظریه فراخود یا سوپراگوی ژاک لکان و نیز اندیشه های اسلاوی ژیژک دارند.

برنامه درسی سایه, نظریه مقاومت, اندیشه های اسلاوی ژیژک