شیرازه ارقامی - دانشیار دانشگاه علوم پزشکی زنجان
زهرا فرمانی فرد - دانشیار دانشگاه علوم پزشکی زنجان

زمینه و هدف: ساختار و برخی از ارزش های فرهنگی، مانند باورها، نقشی موثر در ادراک ریسک افراد دارد. از نظرصاحبنظران علوم اجتماعی تقدیرگرایی نوعی باور و اعتقاد فرهنگی است و از موانع فرهنگی اجتماعی در توسعه به شمار می رود. تقدیرگرایی می تواند بر ریسک پذیری افراد و نگرش آنها نسبت به مسائل ایمنی در کار (مانند رانندگی) اثر داشتهباشد. یعنی، افرادی که خطرات مربوط به شرایط ترافیکی خطرناک را واقع بینانه تر درک می کنند، می توانند رفتارهای موثرترینسبت به کسانی داشته باشند که رفتارهای خود را موثر بر بروز تصادفات نمی دانند. ادراک ریسک در رانندگان می تواند تحتتاثیر مولفه های گوناگون تغییر کند. در نتیجه افراد مختلف، رفتارهایی متفاوت بروز می دهند. از این رو، مطالعه حاضر با تکیهبر تکنیک پدیدارشناسی و به منظور کشف نظرات و تجربیات رانندگان تاکسی شهر زنجان درباره نگرش نسبت به تقدیرگراییدر ادراک ریسک و رفتارهای رانندگی آنها پرداخته است. این پژوهش می تواند در دستیابی به درک عمیقی از رفتارهایانسانی، شناخت علل رفتارها، دستیابی به دنیای درونی شرکت کنندگان در مطالعه و بیرون کشیدن دانش و اطلاعات خاموشآنها موثر باشد.مواد و روش ها : این مطالعه، بر اساس یکی از فنون تحقیقات کیفی به نام پدیدارشناسی (Phenomenology) به اجرا درآمدهاست. پدیدارشناسی، توصیف صریح و شناسایی پدیده ها در موقعیتی خاص است که از سوی افراد درک می شود. روشنمونه گیری در پدیدارشناسی، همچون دیگر مطالعات کیفی، بر مبنای نمونه گیری هدفمند و با معیار دستیابی به اشباع نظری(Theoretical saturation) است. از این رو، با 6 راننده تاکسی با میانگین سابقه کار 1 تا 27 سال مصاحبه عمیق انفرادی(IDI) انجام شد. برای تحلیل داده های کیفی که از مصاحبه ها به دست آمدند، از روش تحلیل محتوا استفاده شد. اعتبار نتایج ازطریق مثلث سازی (Triangulation) بررسی شد. به همین دلیل، با 5 نفر دیگر در یک جلسه بحث گروهی (FGD) مصاحبهشد تا تم ها به تایید رسیدند. سپس، کدها توسط دو ارزیاب مختلف شناسایی و مقایسه شدند. همچنین با استفاده از نسخهنرم افزار MAXQDA بار دیگر تم ها استخراج شدند.یافته ها: در این مطالعه، باورها و عقاید رانندگان تاکسی درباره تقدیرگرایی در تصادفات جاده ای استخراج شد. بر اساستجربیات بیان شده از سوی شرکت کنندگان و تحلیل محتوای متن مصاحبه ها مشخص گردید که تقدیرگرایی با دو تم سرنوشت از پیش تعیین شده و ناتوانی در تغییر سرنوشت بر ادراک ریسک رانندگان تاکسی و رفتار رانندگی آنها نفوذ می کند.نتیجه گیری: شکل گیری تقدیرگرایی برمبنای تبیین و تفسیرهای شخصی از پدیده ها صورت می گیرد. هرگاه راننده به ایننتیجه برسد که در آینده قادر به کنترل این موقعیت نخواهد بود، در آن صورت نشانه های درماندگی بروز خواهد کرد وچاره ای جز پذیرش و تن دادن به تقدیرگرایی نخواهد داشت. باورهای وابسته به سرنوشت و خارج از کنترل فرد، سرپوش وتوجیهی برای رفتارهای ناایمن رانندگی خواهد بود و از عبرت آموزی از تصادفات بر اصلاح رفتارها می کاهد. در نتیجه، گاهیافراد را وامی دارد تا بیشتر خطر کنند و اقدامات ایمنی را نادیده بگیرند. از این رو به نظر می رسد کنترل این باورها در بهبودایمنی ترافیک موثر باشد.

ادراک ریسک، رانندگان تاکسی، رفتار رانندگی، پدیدارشناسی، تقدیرگرایی