بررسی نقش اجتماعی قنات بر امنیت و توسعه در اقلیم گرم و خشک

با افزایش جمعیت و پیشرفت تمدن در ایران باستان، ایرانیان برای کاهش رقابت در محدوده رودخانه ها، چشمه ها و کوه پایه ها، دست به ابتکار جدیدی زده که از آن به عنوان کاریز یا قنات نام برده می شود. این اختراع که در نوع خود در جهان بی نظیر است آب را بدون مصرف هزینه و انرژی انتقال داده و دشت های مسطح و مستعد کشاورزی را عرصه ای برای تولید، برقرای صلح و امنیت تبدیل نموده است و در حال حاضر نیز به عنوان عامل اصلی حیات در نواحی بیابانی و حواشی کویر ایران مطرح بوده و شاهرگ حیاتی بسیاری از روستاهای بزرگ و کوچک این نواحی محسوب می شود. در این مقاله نقش اجتماعی قنات بر ایجاد امنیت، سرمایه گذاری، تولید و متعاقب آن توسعه در نواحی گسترده ای از ایران تحت اقلیم گرم و خشک که همواره با محدودیت های منابع آبی موجه بوده و در معرض ایجاد معضلات در هم تنیده زیست محیطی و اجتماعی مانند مهاجرت و بیابان زایی قرار دارند، مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج نشان می دهد که تقویت روابط اجتماعی و رعایت حسن همجواری با سایر سکونتگاه های اطراف جهت رعایت حقوق قنات در عبور از مزارع و یا سکونتگاه های انسانی آنها از یک طرف، به وجود آمدن حس اعتماد و مشارکت عمومی در بهره وری، بهره برداری و نگهداری و همچنین تقسیم مسئولیت های مختلف بین خبرگان جامعه از سوی دیگر به عنوان مهمترین عوامل تبدیل قنات به سازه اجتماعی و توسعه آن جهت بهبود شرایط و غلبه بر محدودیت های موجود و پیش رو و تداوم صلح و امنیت در مناطق با اقلیم گرم و خشک ایران زمین محسوب می شود. بنابراین با الگو گرفتن از این شیوه و تغییر سیاست های حکمرانی آب، با افزایش نقش افراد بومی در محافظت، نگهداری و مدیریت آب می توان ضمن جلوگیری از بروز بسیاری از آسیب های جدی تهدید کننده منابع آب، امنیت آبی و تقویت زیرساخت های اجتماعی و سرمایه گذاری در این بخش را تقویت نمود و از این طریق موجبات برقراری صلح و آرامش و توسعه این مناطق را فراهم آورد.

Keywords:

امنیت و توسعه , اقلیم گرم و خشک , تکنولوژی بومی , سازگاری با طبیعت