محبوبه مباشری - (دانشیارگروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه الزهرا)
لیلا ولی زاده پاشا - دانش آموخته دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه الزهرا

مطالعات زبان شناسی شناختی می گوید بشر بدون استعاره مفهومی توانایی اندیشیدن ندارد. به کمک استعاره مفهومی، می توان با افکار اهل زبان بیشترآشنا شد. باتوجه به شیوه تفکر بشر، انسان برای بیان امور معنوی و انتزاعی، به مصداق های مادی نیازمندست. ادبیات فارسی که دوره ای گزارشگر حالات عرفانی بوده، برای مفهومی کردن بسیاری از این حالات، از حوزه های مادی استفاده کرده است. یکی از این امور معنوی فنا است که با حوزه عینی جنگ مفهوم سازی شده است. عرفان در ادب فارسی بسیار به حوزه جنگ تشبیه شده­ است؛ می توان گفت طرح جنگ و خونریزی در ژانر حماسی، به نوعی در ژانر عرفانی انعکاس یافته و در شعر فارسی به ویژه در دوره اسلامی به یک سنت ادبی تبدیل شده و مضامین عرفانی ماندگاری را نمایان کرد؛ به گونه ای که با درک استعاره مفهومی عشق، جنگ است ، فهم برخی مفاهیم ماورایی درعرفان، از طریق زیراستعاره هایی مانند عرفان، جنگ است ، آسان تر خواهد بود. هدف این پژوهش پاسخ به این سوالاتست که استعاره نامبرده، چگونه در غزلیات مولانا شکل گرفته و نیز این مفهوم سازی تا چه اندازه تحت تاثیر سازوکار شناختی قرآن بوده است. این پژوهش با روش توصیفی -تحلیلی پس از استخراج خرده استعاره­های مفهومی در غزلیات شمس و تطبیق یافته ها با آیات و تحلیل محتوی، با رویکرد نظریه معاصر استعاره به سوالات بالا پاسخ می دهد. طبق تحلیل استعاره عشق، جنگ است نشان داده که این استعاره موید این زیر استعاره است: عشق، فنا (وصل) است . شواهد شعری در این پژوهش از صد و ده غزل از دیوان شمس و سوره های مدنی است. نتایج حاکی از آن است که با حذف این استعاره از شعر فارسی (به ویژه در سبک عراقی)، متون عرفانی، بسیار بی مایه خواهد شد.      

قرآن, دیوان شمس, استعاره مفهومی, عشق, فنا