سیاوش آقاخانی - دکتری منابع طبیعی- دانشگاه آزاد اسلامی، واحد اراک، باشگاه پژوهشگران جوان، اراک، ایران
مریم حسن بیگی - کارشناس محیط زیست
مریم مقدسی - کارشناس ارشد اقتصاد منابع طبیعی و محیط زیست

رشد لجام گسیخته و بی برنامه شهرها به ویژه در شهرهای بزرگ کشور که ناشی از رشد روز افزون شهر نشینی و افزایش بی رویه جمعیت می باشد به دنبال خود، افزایش آلودگی ها و ناپایداری محیط زیست را همراه داشته است. یکی از نگرانی های قابل توجه افزایش مداوم درجه حرارت شهرها تحت عنوان پدیده جزیره حرارتی شهری است. این گرمایش در بیشتر ویژگیهای محیط زندگی انسان اثر گذار است و مشکلات و هزینه های سنگینی ایجاد می کند. تنها راه جلوگیری و یا تعدیل این مشکلات تغییر ساختار کالبدی شهر در جهت سازگاری با این فرآیند گرمایش است. در این میان فضاهای سبز شهری به عنوان یک پارامتر زیستی بسیار حائز اهمیت است. فضای سبز بخش زنده و حیاتی ساختار مورفولوژیک و عامل اصلی توازن اکولوژیک و ایجاد کننده اکوسیستم های فعال طبیعی در محیط های شهری می باشد و نقش اساسی درافزایش پایداری و زیست پذیری شهرها ایفا می-کند. در این مطالعه سعی گردیده با توجه به اثرات فراوان فضای سبز بر نحوه شکل گیری و تداوم پدیده جزیره حرارتی در سطح کالبد شهرها و به صورت موردی ساختار تشکیل دهنده این عنصر کالبدی در شهر اراک مورد بررسی قرار گیرد. در این پژوهش به منظور بررسی تغییرات حرارتی از حرارت نگارهای محیطی استفاده و برای مطالعه ساختار شهری و نحوه پراکنش فضای سبز در کالبد کلان شهر اراک از تکنیک های سنجش از دور با کمک طیف های محدوده مرئی تصویر ماهواره ای آیکونوس استفاده شد. سپس با وارد کردن این اطلاعات در سیستم های اطلاعات جغرافیایی اقدام به تهیه مدلهای حرارتی محیطی و بررسی نحوه شکل گیری پدیده جزیره حرارتی شهر اراک و مطالعه اثرات ساختارهای گوناگون فضای سبز شهری بر این پدیده گردید. نتایج نشان داد مناطق دارای پوشش گیاهی به ویژه فضاهای سبز با ساختار پیوسته و دارای وسعت و توزیع مناسب، تحت تاثیر ایجاد توازن حرارتی سبب تغییر مورفولوژی پدیده جزیره حرارتی می شوند، در حالیکه سطوح خشک و نفوذ ناپذیر شهری از طریق جذب انرژی تابشی بیشترین اثر گرمایشی را دارند. با توجه به نتایج حاصل از این پژوهش پایش مداوم اثر جزیره حرارتی در شهر اراک، مدیریت ساختارهای شهری و به ویژه مطالعات تیپولوژی گیاهی، بافت شناسی و ساختار شناسی دراحداث فضاهای سبز شهری ضروری به نظر می رسد، این اقدامات می توانند ضمن کاهش هزینه های مدیریت شهری، سبب جلوگیری از تشدید اثرات نامناسب پیامدهای زیست محیطی در درون کالبد شهر گردد.

پدیده جزیره حرارتی، فضای سبز شهری، الگوی توسعه، پیامدهای زیست محیطی و شهر اراک.