محمدرضا حیدری - دانش آموخته دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه سیستان و بلوچستان ،
امید روستا - دانشجوی دکتری دانشگاه پیام نور واحد تهران

ادبیات متعهد که انگیزه آن، مبارزه با انحرافات حاکم بر جامعه انسانی است، در مفهوم عام آن، از دیرباز در بستر متون کلاسیک ادبی وجود داشته است اما در مفهوم خاص آن در ایران، از دوره مشروطه، به صورت هدفدار و برجسته شکل گرفت. بی شک، هم گسترش و تعمیم این گونه موضوعات در جامعه امروز، سهم بسزایی در تنویر افکار مخاطبان دارد و هم اینکه بررسی مسائل تاریخی یک دوره از دریچه ادبیات، اهمیت خاص خود را دارد. این پژوهش، بر آن است که بر اساس روش کتابخانه ای و سندکاوی، نثر ادبی دوره پهلوی اول را مورد بررسی خود قرار دهد و از لا به لای نثر ادبی این دوره، مسائل سیاسی، اجتماعی و اقتصادی را استخراج و آنها را تحلیل و بررسی کند؛ یافته های تحقیق نشان میدهد که در دوره پهلوی اول، هر گونه تعامل روشنفکران با مردم عادی از سوی حاکم، سلب شده است. گفتمان انتقادی نیز کمرنگ است و با جریانهای تندرو در میان نویسندگان به ویژه ایدئولوژی سوسیالیستی و مارکسیستی مخالفت جدی می شد. آن عده کمی که توانستند با استفاده از گفتمان مخالفت و نفی استبداد مطلقه، به مبارزه با استبداد بپردازند نیز اغلب سرکوب می شدند زیرا در جهت بیداری مخاطب و روشن ساختن مسائل کشور قدم برمی داشتند که در این مقاله، مسائل یاد شده را از بطن این متون مورد کاوش قرار می دهیم.

دوره پهلوی اول، ادبیات، نثر فارسی، مسائل سیاسی، اجتماعی، اقتصادی