محمدحسین ساعی - دکترای علوم ارتباطات، استادیار دانشکده ارتباطات و رسانه دانشگاه صداوسیما، تهران، ایران
محمدحسین آزادی - کارشناس ارشد علوم ارتباطات، دانشگاه صداوسیما، تهران، ایران
هادی البرزی دعوتی - دکترای مدیریت رسانه، واحد علوم تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

خبر جعلی، به دلیل اخلال در گردش اطلاعات صحیح در جوامع مدرن و دموکراتیک، تهدیدی جدی در مسیر انواع گزینشگری­ های عمومی از جمله انتخابات آزاد به شمار می رود؛ یکی از مهم ترین راه ­های مقابله با این تهدید، تجهیز کاربران به امکانات سواد رسانه ­ای است؛ توفیق خبرجعلی در هر جامعه، بستگی تام به شیوه، نوع و میزان بازنشر و مصرف آن از سوی شهروندان کاربر رسانه ­های جدید دارد؛ از این رو، بررسی چرایی مصرف و باورپذیری خبرهای جعلی از سوی کاربران موضوع مهمی است که می بایست، پیش از هرگونه برنامه­ ریزی برای طراحی نظام مقابله با خبرهای جعلی با رویکرد سواد رسانه ­ای، در پی یافتن پاسخ ­های مناسب برای آن بود. در این مقاله با بررسی جامع منابع علمی موجود و انجام مصاحبه عمیق، سه مضمون سازمان ­یافته دلایل مربوط به کاربران ، دلایل مربوط به خبر جعلی و دلایل مربوط به جامعه را با کمک روش تحلیل مضمون ارائه دادیم. یافته ها نشان دادند عواملی چون واقع­ نمایی خبر جعلی و تطابق آن با منطق و باور افراد، تصدیق انبوه، فرکانس اکتشافی و شکل ­گیری حباب فیلتر اطراف کاربران، خلا اطلاعاتی، افزایش تعصب و تنزل اعتبار نهادهای رسانه­ ای، اجرایی و رسمی ازجمله دلایل مصرف و باورپذیری خبر جعلی در جامعه هستند.

خبر, خبر جعلی, رسانه ­های اجتماعی, حباب فیلتر, سواد رسانه ­ای