اسحق رحمانی - دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی، هیات علمی دانشگاه شیراز
لیلا رئیسی - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات عربی، گروه زبان و ادبیات عربی، دانشگاه شیراز

در زبان عربی معاصر، اسلوب­های تعجب سماعی، در مقایسه با اسلوب­های قیاسی آن پرکاربردتر و متنوع­ تر است. هر چند، این اسلوب های تعجب سماعی، هنوز هم همانند قدیم کمتر مورد توجه قرار گرفته اند. پژوهشگران به این مسئله که ساختارهای  تعجب سماعی نیز خود می­توانند از ساخت­های ویژه ای پیروی کنند، نپرداخته اند. همین امر به همراه کاربرد متنوع این نوع جمله­ ها در زبان عربی و معادل­ یابی آن­ها در زبان فارسی، بیانگر اهمیت پژوهش حاضر است. این مقاله به دسته ­بندی 460 جمله تعجبی در دو کتاب الشمس فی یوم غائم و زهره العمر که اولی به زبان گفتار و دومی به زبان نوشتار نزدیک­تر است، پرداخته است. در این راستا، پژوهش حاضر بر آن است ابتدا جمله ­های تعجبی سماعی را بر پایه تقابل میان زبان فارسی و عربی توصیف کند. سپس معادل ­یابی، ساخت و کاربرد جمله ­های تعجبی سماعی در زبان گفتار و نوشتار مورد ارزیابی قرار گیرد تا تفاوت­ها و شباهت­های موجود میان جمله­ های تعجبی سماعی در فارسی و عربی نمایان شود.یافته های پژوهش نشان می­دهد که در زبان گفتار، سبک و آهنگ در تشخیص ساختار جمله های مورد اشاره مهمترین نقش را بر عهده دارند. همچنین، تمنی، قسم و گاه ضرب المثل­ها و اصطلاح های عامیانه، تکیه و تاکید بسیار مورد استفاده قرار می­گیرند. در زبان نوشتار نیز ساخت­های تاکیدی نقش پررنگ­تری داشته و جمله ها با تنوع بیشتری می­آیند. در این میان، جمله ­های نمایاننده مقدار و مقایسه، اسلوب­های منفی، اسلوب­های تاکیدی که گاهی در قالب جمله های خبری منفی مانند اسالیب حصر، استثنا، تقابل و تباین می­آیند، بسیار اهمیت دارند. در معادل­ یابی - به­ ویژه در زبان گفتار- حرف که نقش موثری دارد. به نظر می­رسد در زبان نوشتار عربی بیشتر این جمله های با ژرف ساخت به ­کار می­روند و در زبان فارسی اغلب با روساخت معادل­ یابی می­شوند. همچنین، این پدیده در زبان گفتار بیشتر به چشم می­خورد. 

اسلوب تعجب, تعجب سماعی در عربی, تعجب در گفتار و نوشتار, معادل یابی تعجب سماعی