مهتاب مبینی - استادیار گروه هنر، دانشگاه پیام نور، ایران
پریسا رضایی - دانشجوی کارشناسی ارشد پژوهش هنر، دانشگاه پیام نور، ایران

غنای هنری نخستین دست­ ساخته ­های کشف شده در فلات ایران، ذهنیت تحول ­یافت ه­ای را نشان می ­دهد که به احتمال قوی، حاوی باورهای و عقاید محکمی است. در میان این باورها و اعتقادات، نظام نجومی بسیار قوی و پررنگ جلوه می­ کند. برای انسان اولیه که مجبور بود با دست­ خالی با عناصر طبیعی مقابله کند و زنده بماند، وضع اقلیمی و جوی بزرگ­ ترین دغدغه به شمار می ­آمد. زمانی که کشت­زار و گله تنها مایه امرارمعاش بود، توالی منظم تابستان و زمستان به معنای خود زندگی بود که اختلال در آن موجب وقفه حیات می­ گردید. ازاین رو، آسمان کانون توجه اصلی و در مراسم آیینی و متعلقات آن صاحب منزلت خاص بود. ازآن­ جا که عقاید ساکنان سرزمین ایران و گستره­ های فرهنگی­ اش، دست­ کم از هزاره چهارم پیش از میلاد بر سفالینه­ های منقوش، مهرها، و سپس انواع اشیای مسی و مفرغی و نقش برجسته ­ها ثبت شده است، بدون تردید می ­توان­ با وجود این­ همه اعتبار و منزلت آسمان در آن دوران، به وفور نشانه­ های علائم کیهانی و آسمانی را در هنر مردم باستان پیدا کرد. با این وصف، در این پژوهش سعی بر این است که نگاره ­ها و نقش ­مایه­ های بدوی تا پایان زمان هخامنشیان، از حیث علائم نجومی نقش شده بر آن­ ها، مورد بررسی قرار گیرد تا دریابیم نمادهای نجومی بر چه اساس شکل گرفته ­اند و این وفور نمادهای کیهانی در هنرهای ایران باستان­، نشان­ دهنده چیست. این مقاله به روش تاریخی و شیوه گردآوری اطلاعات، با استفاده از منابع کتابخانه­ ای است. نتیجه ­ای که از این مقاله گرفته می­ شود نشان می­ دهد که انگاره پردازی های نمادین ایرانیان باستان، نخستین گام­ های برداشته شده در راه مهار محیط پیرامونشان است.

نمادهای کیهانی, اخترشناسی باستان, نمادهای باستانی خورشید, نمادهای باستانی ماه