غلامحسین معماریان - علم و صنعت ایران
بهمن سلطان احمدی - دانشگاه سوره تهران
منا آذرنوش - دانشگاه آزاد اسلامی

چگونگی تبدیل زمینهی مربع یا چند ضلعی به طرحی مدور، برای قرارگیری گنبد بر روی آن یکی از مهم ترین مشکلات ساخت گنبدها بوده است. به این بخش، ناحیه ی انتقال چپیره می گویند. در ایران از انواع مختلف چپیره سازی بهره گرفته شده است و بر اساس شواهد موجود، ایرانیان این فن را به جهان معماری عرضه داشته اند. برخی محققین همچون آندره گدار، محمدکریم پیرنیا و غلامحسین معماریان انواع چپیره سازی در ایران را دسته بندی نموده اند. وجود معیارهای متفاوت در این دسته بندی آن ها را از یکدیگر متمایز نموده است، اما در تمامی این نظریات چپیره سازی پیش و پس از اسلام در ایران متفاوت از یکدیگرند. یکی از انواع چپیره سازی، تاق بندی یا استفاده از عنصری به نام باریکه تاق در گوشه سازی است به گونه ای که بعضی از انواع گوشه سازی ها مانند ترمبه چوب، فاقد آن و بعضی دیگر دارای عنصر باریکه تاق می باشند. تمامی نظریه پردازان یاد شده بر این باور بوده اند که انواع گوشه سازی با باریکه تاق، پس از اسلام در معماری ایران قابل مشاهده می باشند. این مقاله بر آن است تا با توجه به مدارک یافت شده، اثبات نماید که ساخت این گونه چپیره سازی در اوایل دوره ساسانی اتفاق افتاده است. بر این اساس، کوه خواجه شاهدی است که از باریکه تاق در گوشه سازی دروازه ی جنوبی آن استفاده شده و استفاده از این روش را به حدود 800 سال قبل تر از آن چه تا به حال تصور می شد باز می گرداند. برای اثبات این نظریه از مشاهده مستقیم، برداشت میدانی و مطالعه منابع کتابخانه ای و باستان شناسی استفاده شده است.

چپیره سازی, گوشه سازی, کوه خواجه, باریکه تاق