محمد امیر علیمی - استادیار، گروه معدن، دانشگاه صنعتی بیرجند، بیرجند، ایران

چکیده تاقدیس بیرجند نوعی چین پیشروی گسله است که در بالای گسل راندگی پنهان شکل گرفته و توسط 12 گسل پارگی به 11 قطعه تقسیم شده است. در این تحقیق، دگرریختی سنوزوئیک بالایی مرتبط با راندگی پنهان بیرجند به کمیت درآمده است. بدین منظور، بعد برخالی الگوهای زهکشی واقع بر تاقدیس بیرجند محاسبه و ویژگی های آماری آن بیان شده است. توزیع مکانی پنجره هایی با بعد برخالی نزدیک 2 در مناطقی است که نشیب کم، ارتفاعات پست و واحدهای مارن و توف دارند. این پنجره ها در یال شمالی چین و نیز به سوی قطعات انتهایی شمال باختری (10و 11) فراوانی نسبی بیشتری دارند. این موضوع به شیب کم یال پشتی چین و ستیغ مسطح قطعه انتهایی شماره 11 بر می گردد. در تاقدیس بیرجند به سمت شمال باختری، رشد جانبی چین در دشت بیرجند و نزدیک کوهستان شکراب به شکل شیب ملایم در رسوبات مخروط افکنه های آبرفتی محرز است. در مراحل رشد پیشرونده تاقدیس بیرجند، قطعات از شمال باختر به سمت جنوب خاور به بلوغ ساختاری بیشتری رسیده اند و از مقادیر بعد برخالی پایین تری برخوردارند. در یال پشتی و ستیغ پهن چین، الگوی آبراهه ها داربستی و درختی شده و بعد برخالی به 2 نزدیک می شود و در یال جلویی که نشیب متوسط تا پرشیب است الگوی آبراهه ها به موازی تغییر می یابد و بعد برخالی کم می شود. دگرریختی سطحی ناشی از هندسه راندگی پنهان بیرجند، الگو و تراکم شبکه آبراهه ها را با اثر در توپوگرافی و سنگ‎شناسی منطقه کنترل می کند و نتیجه آن بعد برخالی بالا در مناطقی است که پویایی زمین ساختی بیشتری دارند.

کلید واژه ها: برخال, الگوی آبراهه, چین فعال, قطعه گسل, خاور ایران