جواد سرخوش - دانشیار فقه و حقوق خصوصی دانشگاه الزهرا
طاهره جعفریان جزی - دانشجوی کارشناسی ارشد فقه ومبانی حقوق اسلامی دانشگاه الزهرا

در جامعه انسانی گاهی افراد براساس اشتباهات قاضی یا افتراتات دیگران به عنوان متهم و یا براساس اعمال خود به عنوان مجرم شناخته می شوند. در هر دو صورت حیثیت که پشتوانه ای برای ایفای نقش اجتماعی و از مهم ترین سرمایه های انسانی است، لطمه می بیند. لذا در سیستم حقوقی برای جبران این ضررهای مادی و معنوی بر مبنای عدالت و انصاف، مسئله ای به نام اعاده حیثیت در دو مفهوم عرفی و تاسیسی طرح گردیده است در مفهوم عرفی همان طور که قانون مجازات اسلامی بیان می دارد، با توجه به برائت واقعی شخصف مسئولیت های قاضی و مرتکب تهمت باید این کسر حیثیت تشفی خاطر زیان دیده و جبران خسارت معنوی، مرتفع شود. اگرچه قانون مجازات، طریق اعاده حیثیت را بیان نمی کند. و رویه قضایی نیز ساکت است ولی به ناچار باید به دیگر مواد قانونی تمسک جست. در مفهوم تاسیسی نیز مجرم پس از انقضای مهلت قانونی، حقوق اجتماعی خود را بازیافته و با حاصل شدن آثار از جمله محو سابقه ی محکومیت زا شناسنامه کیفری، عدم شمول مقررات تکرار جرم، دریافت مقررات تعقیب، آزادی مشروط و تعلیق اجرای مجازات به سان فرد ناکرده بزه و عادی همسان با دیگران به زندگی خود ادامه می دهد. سیستم فقهی نیز در راستای مشروعیت اعاده حیثیت و لزوم ان برای متهم، در آیات و روایات به بیان داستان حضرت یوسف و ماجرای افک، طرح مسائلی مانند لعان و قذف و سفارش به دستورات اخلاقی عدم تمسخر و عیب جویی نموده و نهادی مانند توبه را پیش بینی کرده است.

حیثیت، اعاده، افترا؛ سرمایه انسانی؛ مجازات