مصطفی ارغیانی - استادیار، دانشکده هنر، گروه معماری، بجنورد، ایران

کارکرد یک فضا در یک بنا تا حد زیادی به موقعیت آن فضا در نظام پیکره بندی آن بنا بستگی دارد. بنابراین عملکرد مطلوب یک فضا زمانی حادث می شود که در ارتباط با سایر بخشهای موجود در بنا، بتواند انتظارات کاربران خویش راتامین نماید. این موضوع در ادبیات مربوطه تحت عنوان راندمان عملکردی شناخته می شود. به همین منظور پژوهش حاضر با انتخاب 18 خانه از دوره قاجار در شهر تبریز، تحولات راندمان عملکردی این خانه ها را همگام با تحولاتساختاری فضایی آنها مورد بررسی قرار داده است. کیفیت دسترسی که در این پژوهش تحت عنوان متغیر مستقل شناخته می شود، در قالب چهار شاخص نفوذپذیری، انعطاف پذیری، یکپارچگی فضایی و ارتباط میان اجزا مورد سنجشقرار گرفته و تاثیر هر کدام از شاخص های مذکور بر راندمان عملکردی خانه های مورد نظر، تحلیل شده است. نتایج تحقیق حاکی از آن است که در خانه های ساخته شده در اوایل و اواسط دوره قاجار، شاخص های دسترسی پذیری درسطح بالایی قرار داشتند، این در حالی است که در اواخر دوره قاجار، این شاخص ها رو به کاهش نهاده است که مهم ترین عامل در این خصوص، تغییر نظام معماری از حالت درون گرا به برون گرا و تغییر کارکرد حیاط از یک فضای سرویس دهنده به یک فضای صرفا عبوری بوده است.

راندمان عملکردی، کیفیت دسترسی، نحوفضا، خانه های قاجاری تبریز