پروین رامک - استادیار، بخش تحقیقات منابع طبیعی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان لرستان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، خرم آباد، ایران
وحید کریمیان - دکتری مرتع، باشگاه پژوهشگران جوان و نخبگان، واحد یاسوج، دانشگاه آزاد اسلامی، یاسوج، ایران
رضا سیاه منصور - استادیار، بخش تحقیقات منابع طبیعی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان لرستان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، خرم آباد، ایران

بن سرخ (Allium jesdianum) از گیاهان دارویی-خوراکی مهم و در معرض خطر است که در ارتفاعات رشته کوه­های زاگرس، ایران می روید. در این مطالعه پیازهای سه اکوتیپ از گیاه دارویی بن سرخ؛ شامل اکوتیپ های کاکارضا در شهرستان خرم آباد، ذلقی در شهرستان الیگودرز و مله در شهرستان پلدختر، که در شرایط جغرافیایی و اقلیمی­ متفاوت در استان لرستان رویش می یابند، جمع آوری شدند. پیازهای جمع­آوری شده در قالب طرح بلوک­های کامل تصادفی در چهار تکرار در مزرعه کشت شدند. در بهار سال بعد از نمونه­های گیاهی کشت شده در مزرعه و نیز رویشگاه های طبیعی نمونه گیری شد. برای تعیین خصوصیات خاک، نمونه خاک از عمق 30-0 سانتی­متری در هر یک از رویشگاه­ها و مزرعه، با سه تکرار برداشت شد. صفات مورد مطالعه عبارت بودند از خصوصیات کمی و کیفی اسانس، فعالیت آنتی اکسیدانی،  پروتئین کل، ویتامین C، قندهای غیرساختمانی و عناصر غذایی شامل نیتروژن، پتاسیم، فسفر، آهن، منگنز، مس و روی. نتایج نشان داد که ترکیبات Dimethyl Trisulfide، Dipropyl trisulfide، Di-2-propenyl tetrasulfide، Hexadecanoic acid و Pentacosane عمده مواد تشکیل دهنده اسانس هستند که درصد این ترکیبات بین اکوتیپ های کشت شده و خودرو، تفاوت معنی داری (01/0p<) داشت. بیشترین عملکرد اسانس (22/0 درصد) در نمونه های خودرو برداشت شده از رویشگاه مله واقع در شهرستان پلدختر مشاهده شد  و کمترین عملکرد اسانس (12/0 درصد) در نمونه های برداشت شده از رویشگاه ذلقی در شهرستان الیگودرز ثبت شد. اگرچه عملکرد اسانس بین اکوتیپ ها در رویشگاه ، تفاوت معنی داری داشت، اما عملکرد اسانس در اکوتیپ های کشت شده تفاوت معنی داری نشان ندادند. بیشترین میزان فسفر (mg/gDW50/4)، روی (μg/g DW30/2)، منگنز (μg/g DW 46/2)، قند محلول ( mg/g DW66/45) و پروتئین کل (mg/g DW 83/8) در گیاهان کشت شده اکوتیپ مله مشاهده شد. گیاهان برداشت شده از رویشگاه کاکارضا دارای بیشترین میزان ویتامین C (mg/100 g FW 66/80) و فعالیت آنتی اکسیدانی (μg/mL 42IC50=) بودند.

ترکیبات شیمیایی, رویشگاه, عناصر غذایی, کشت زراعی, Allium jesdianum