مهدی زهدی اقدم - گروه اصلاح نباتات، واحد علوم و تحقیقات ، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
فرخ درویش کجوری - گروه اصلاح نباتات، واحد علوم و تحقیقات ، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
مهدی غفاری - موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، کرج، ایران
آسا ابراهیمی - گروه بیوتکنولوژی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

بررسی ترکیب­ پذیری عمومی و خصوصی لاین ها تحت شرایط آبیاری مطلوب و محدود به منظور استفاده والدین در ایجاد واریته­ های هیبرید جدید ضروری است. افزون بر این، نوع وراثت صفات می تواند در تصمیم ­گیری برای تعیین روش­های اصلاحی مناسب و پیش بینی میزان پیشبرد ژنتیکی ناشی از گزینش کمک کند. در این پژوهش که در دو سال زراعی 93-94 در ایستگاه تحقیقات کشاورزی خوی انجام گردید به­ منظور بررسی ترکیب­ پذیری عمومی و خصوصی در آفتابگردان، پنج لاین نرعقیم و چهار تستر بازگرداننده باروری به صورت لاین در تستر در سال 1392 تلاقی داده شدند. هیبریدهای حاصل در قالب طرح بلوک­های کامل تصادفی با سه تکرار برای آبیاری مطلوب و سه تکرار برای تنش بررسی شدند. نتایج تجزیه واریانس ساده در شرایط مطلوب برای کلیه صفات معنی­دار و در شرایط محدود نیز برای کلیه صفات به جز وزن هزار دانه، رطوبت نسبی، عملکرد دانه، عملکرد روغن معنی­ دار گردید. درصورتی که نتایج تجزیه واریانس مرکب برای صفات مختلف در شرایط مطلوب و محدود نشان داد که میانگین مربعات به جز صفت رطوبت نسبی در شرایط محدود برای صفات ارتفاع بوته، قطر طبق، تعداد دانه در طبق، وزن هزار دانه،، پرولین، آنزیم کاتالاز، آنزیم سوپر اکسید دیسموتاز، کلروفیل a، کلروفیل b، عملکرد دانه و عملکرد روغن معنی دار بود. نتایج به دست آمده از تجزیه واریانس مرکب داده­ها حاکی از معنی­دار بودن ترکیب­پذیری عمومی برای لاین­ها و تسترها و همچنین ترکیب­پذیری خصوصی (لاین × تستر) برای اکثر صفات بود. بر اساس ارزیابی ترکیب پذیری ها لاین AGK30 و AGK44، تستر RGHK25 و RGHK50 و هیبرید RGHK56×AGK44 به ترتیب مناسب ترین لاین، تستر و هیبرید در هر دو شرایط تعیین شدند.

ترکیب پذیری خصوصی, ترکیب پذیری عمومی, تستر, لاین