اکبر شعبانی - دانشجوی دکتری، گروه زراعت و اصلاح نباتات دانشگاه رازی
علیرضا زبرجدی - دانشیار گروه زراعت و اصلاح نباتات دانشگاه رازی
علی مصطفایی - استاد، بخش ایمونولوژی، مرکز تحقیقات بیولوژی پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه.
محسن سعیدی - دانشیار گروه زراعت و اصلاح نباتات دانشگاه رازی

با توجه به سطح زیر کشت دیم نخود، خشکی ازجمله عواملی است که به طورجدی تولید و کیفیت نخود را تحت تاثیر قرار می­دهد؛ بنابراین رسیدن به ژنوتیپ­ های متحمل خشکی موردتوجه محققین است. به منظور بررسی تنوع ژنتیکی و تحمل به خشکی لاین های پیشرفته نخود، تعداد 64 ژنوتیپ نخود در قالب طرح لاتیس ساده با دو تکرار در شرایط تنش و عدم تنش رطوبتی در معاونت موسسه تحقیقات کشاورزی دیم سرارود کرمانشاه درسال زراعی 93-1392 مورد آزمایش قرار گرفتند. شاخص­های تحمل تنش (STI)، شاخص میانگین بهره­ وری (MP)، میانگین هندسی بهره­ وری (GMP)، حساسیت به تنش (SSI)، میانگین هارمونیک (HAM)، شاخص عملکرد (YI) و شاخص تحمل تنش تغییریافته (K1, K2) بر اساس عملکرد دانه در هر دو شرایط محاسبه گردید. همچنین از روش امتیازدهی تحمل تنش (STS) به منظور گزینش ژنوتیپ­ها بر مبنای کلیه شاخص­ها استفاده شد. مطالعه همبستگی ساده بین عملکرد در شرایط تنش، عدم تنش و شاخص­های مقاومت نشان داد که عملکرد در دو شرایط با شاخص­های تحمل تنش، میانگین هندسی بهره­ وری، میانگین هارمونیک، شاخص عملکرد و تحمل تنش تغییریافته همبستگی مثبت و معنی­داری داشتند. بنابراین این شاخص­ها برای شناسایی ژنوتیپ­های با عملکرد بالا مناسب می باشند که از بین آن ها STI به­ عنوان مناسب ترین شاخص جهت ترسیم نمودار سه بعدی در نظر گرفته شد. روش ترسیمی سه بعدی و بای ­پلات باعث گروه­ بندی ژنوتیپ های متحمل و غیر متحمل گردید به طوری که ژنوتیپ­های FLIP 08-42C، عادل، آزاد و FLIP 08-35C با قرار گرفتن در مجاورت بردارهای مربوط به شاخص ­های مهم مقاومت (STI, MP, GMP) و قرار گرفتن در گروه A از پتانسیل تولید بالا و حساسیت پائین به خشکی برخوردار بودند. همچنین با توجه به نتایج روش امتیازدهی تحمل تنش (STS) ژنوتیپ های فوق نسبت به سایر ژنوتیپ ­ها دارای تحمل بیشتری به تنش خشکی بودند. در تجزیه به مولفه ­های اصلی، دو مولفه اصلی اول 98.437 درصد از کل واریانس را توجیه نمودند. درنهایت با توجه به وجود تنوع ژنتیکی بین ژنوتیپ­های موردبررسی ازنظر تحمل به تنش خشکی، می­توان از آن ها در برنامه­ های اصلاحی استفاده نمود.

تنش رطوبتی, روش امتیازدهی تحمل تنش (STS), مولفه های اصلی, نخود