کامی کابوسی - گروه کشاورزی، واحد گرگان، دانشگاه آزاد اسلامی، گرگان، ایران.
محمد شامیاتی - گروه کشاورزی، واحد گرگان، دانشگاه آزاد اسلامی، گرگان، ایران.

مقدمه در مناطق خشک و نیمه­خشک دنیا فشار فزاینده­ای برای استفاده از آب­ های شور با کیفیت پایین جهت آبیاری وجود دارد. در نتیجه شناسایی ارقام و گیاهان مقاوم به شوری ضروری می­باشد. مواد و روش ­ها  به منظور بررسی اثر چهار سطح شوری آب آبیاری (1.15، 4، 7 و 10 دسی­زیمنس بر متر) بر صفات فنولوژیکی، مورفولوژیکی، اجزاء عملکرد، عملکرد، روغن و کارایی مصرف آب چهار رقم کلزا (سه رقم هایولا 4815، 308 و 401 و رقم RGS 003)، آزمایشی گلدانی به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک­های کامل تصادفی با سه تکرار در محیط نیمه­کنترل شده انجام گرفت. به منظور جلوگیری از اثرات سمی برخی یون­ها، جهت تهیه سطوح مختلف شوری از ترکیب نمک­های مختلف با نسبت وزنی برابر استفاده گردید. یافته ­ها نتایج تجزیه واریانس نشان داد عامل رقم صفات روز تا گلدهی، روز تا رسیدگی، ارتفاع بوته، ارتفاع اولین شاخه فرعی، ارتفاع اولین خورجین، قطر ساقه، تعداد شاخه فرعی، طول خورجین، تعداد خورجین در بوته، تعداد دانه در خورجین، وزن هزار دانه و شاخص برداشت را تحت تاثیر قرار داد. بر اساس آزمون مقایسه میانگین­ ها، بیشترین تعداد روز تا گلدهی، ارتفاع بوته، ارتفاع اولین شاخه فرعی، ارتفاع اولین خورجین و قطر ساقه در رقم RGS مشاهده گردید. با توجه به همبستگی مثبت معنی­دار روز تا رسیدگی با صفت تعداد روز تا گلدهی (**0.58r=)، اختلاف ارقام مختلف از نظر این دو صفت از الگوی مشابهی تبعیت نمود. تعداد شاخه فرعی ارقام RGS و هایولا 401 به طور متوسط 25/2 عدد در هر بوته کمتر از دو رقم دیگر بود و این اختلاف از نظر آماری معنی­دار بود. وجود همبستگی منفی معنی­دار بین تعداد شاخه فرعی با تعداد روز تا گلدهی (**0.51-r=)  نشان داد که کوتاه شدن دوره رشد رویشی منجر به کاهش تعداد شاخه فرعی می­گردد. ارقام RGS و هایولا 4815 با 0.629 و 0.381 سانتی­متر به ترتیب بیشترین و کمترین قطر ساقه را دارا بودند. مقایسه میانگین­ها نشان داد که تغییرات ارقام مختلف از نظر طول خورجین و تعداد دانه در خورجین به علت همبستگی مثبت معنی­دار این صفات با یکدیگر (**0.60r=) از الگوی مشابهی برخوردار بود. بیشترین طول خورجین، تعداد دانه در خورجین و وزن هزار دانه در رقم هایولا 401 و بیشترین تعداد خورجین در بوته، عملکرد دانه، عملکرد بیولوژیکی، شاخص برداشت و کارایی مصرف آب دانه در رقم هایولا 308 مشاهده شد. با توجه به همبستگی مثبت معنی­ دار عملکرد دانه با تعداد خورجین در بوته و تعداد شاخه فرعی از یک سو و برتری قابل توجه رقم هایولا 308 نسبت به سایر ارقام از نظر این صفات از سوی دیگر، اختلاف معنی­دار عملکرد و کارایی مصرف آب دانه رقم هایولا 308 را می­توان به توانایی این رقم در ایجاد تعداد خورجین در بوته و تعداد شاخه فرعی بیشتر نسبت به سایر ارقام مربوط دانست. بر اساس نتایج تجزیه واریانس، اثر شوری بر روز تا گلدهی، ارتفاع بوته، ارتفاع اولین شاخه فرعی، ارتفاع اولین خورجین و تعداد بوته در خورجین معنی­ دار بود. افزایش شوری از 1.15 به 10 دسی­زیمنس بر متر در همه ارقام به افزایش معنی­ دار تعداد روز تا گلدهی (6 روز) و کاهش معنی­ دار تعداد روز تا رسیدگی (بجز در رقم RGS) منجر شد. نتایج مقایسه میانگین­ها نشان داد که افزایش شوری آب آبیاری از 7 به 10 دسی­زیمنس بر متر منجر به کاهش صفات ارتفاعی بوته گردید. شوری موجب کاهش معنی­دار تعداد دانه در خورجین، عملکرد دانه، عملکرد بیولوژیکی، شاخص برداشت و کارایی مصرف آب دانه گردید ولی تاثیر معنی­ داری بر قطر ساقه، تعداد شاخه فرعی، تعداد خورجین در بوته، وزن هزار دانه نداشت. افزایش شوری از 1.15 (تیمار شاهد) به 10 دسی­ زیمنس بر متر موجب کاهش معنی­دار کارایی مصرف آب دانه و روغن به ترتیب به میزان 50 و 25 گرم بر مترمکعب گردید. برهمکنش شوری و رقم بر تعداد روز تا رسیدگی، طول خورجین و عملکرد و کارایی مصرف آب روغن معنی­دار بود که نشان می­دهد واکنش ارقام مختلف کلزا به سطوح شوری از نظر این صفات متفاوت است. بر این اساس، در حالی که افزایش شوری منجر به کاهش تعداد روز تا رسیدگی ارقام مختلف هایولا گردید، در رقم RGS افزایش این صفت را به دنبال داشت. در سطوح شوری کم (1.15 و 4 دسی ­زیمنس بر متر) رقم هایولا 4815 و در سطوح شوری زیاد (7 و 10 دسی ­زیمنس بر متر) رقم هایولا 401 کمترین عملکرد و کارایی مصرف آب روغن را داشتند در حالی که بیشترین میزان این صفات در رقم هایولا 308 در سطح شوری 4 دسی ­زیمنس بر متر به دست آمد. نتیجه ­گیری  با توجه به عدم برهمکنش شوری و رقم بر عمده صفات مورد بررسی، توانایی ارقام مختلف از نظر تحمل به شوری یکسان ارزیابی می­شود. همچنین از میان چهار رقم مورد بررسی، رقم هایولا 308 به عنوان رقم برتر پیشنهاد می­گردد.

روغن, عملکرد, فنولوژی, کارایی مصرف آب, مورفولوژی