بررسی نتایج حاصل از تلاقی دای آلل در گندم نان تحت شرایط تنش رطوبتی با استفاده از روش GGE-biplot

مقدمه از تلاقی های دای آلل جهت بررسی عمل ژن و تعیین گروه ها و الگوهای هتروتیک می توان استفاده نمود. دردهه ی اخیر استفاده از روش گرافیکی یا روش  GGE biplot  در بررسی اثر متقابل ژنوتیپ × محیط در برنامه های به نژادی متداول شده است. در این روش اثر ژنوتیپ و اثر متقابل ژنوتیپ و محیط از هم تفکیک شده و گزینش ارقام پایدار بر اساس هر دو اثر مذکور صورت می گیرد. زمانی که GGE biplot برای داده های دای آلل استفاده شود هر ژنوتیپ هم به عنوان لاین و هم به عنوان تستر در نظر گرفته می شود. همچنین در این مواقع اصطلاحات میانگین عملکرد و پایداری ژنوتیپ ها به ترتیب با ترکیب پذیری عمومی و ترکیب پذیری خصوصی والدین معادل است. روش بای پلات ابزاری بسیار مفید جهت ارزیابی چشمی و تفسیر پاسخ الگوی ارقام، محیط ها و اثر متقابل آن ها است. هدف از این تحقیق ارائه اطلاعات زیر در رابطه با گندم به صورت گرافیکی بود: (1) تعیین ترکیب پذیری عمومی والدین؛ (2) برآورد ترکیب پذیری خصوصی هیبریدها؛ (3) تعیین تسترهای مناسب برای تحقیقات آینده؛ (4) تعیین بهترین هیبریدها؛ و (5) تعیین گروه ها و الگوهای هتروتیک در بین ژنوتیپ های مورد ارزیابی. مواد و روش ها در این تحقیق  هفت رقم گندم نان به نام های هامون، الموت، C-84-12، گاسپارد، قدس، مغان 1، ا فشار (به عنوان والدین) مورداستفاده قرار گرفتند. این ارقام همراه با 21 ژنوتیپ نسل F1 حاصل از تلاقی دای آلل آن ها که به صورت نیمه دای آلل (فاقد تلاقی های معکوس) انجام گرفته بود، در سال زراعی 92-1391 در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج، در شرایط اعمال تنش رطوبتی، کشت گردیدند.طرح آماری مورداستفاده، بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار بود. تجزیه واریانس داده ها با استفاده از نرم افزار SAS و تجزیه دای آلل توسط نرم افزار D2 انجام شد. آنالیزهای گرافیکی توسط نرم افزار GGE biplot طبق روش پیشنهادی یان و هانت صورت گرفت. به منظور بررسی نتایج حاصل از تلاقی دای آلل در گندم نان از روش بای پلات استفاده گردید. در این تحقیق دوازده صفت زراعی شامل عملکرد دانه، ارتفاع بوته، طول سنبله، وزن سنبله، قطر ساقه، طول ریشک، طول میانگره دوم، طول پدانکل، بیرون آمدگی پدانکل، طول بذر، قطر بذر و وزن هزار دانه ارزیابی شدند. نتایج و بحث تجزیه واریانس تفاوت معنی داری بین ارقام از نظر اکثر صفات مورد بررسی نشان داد. میانگین مربعات ترکیب پذیری عمومی برای تمامی صفات به جز ارتفاع بوته، طول میانگره دوم و قطر ساقه معنی دار بود. میانگین مربعات ترکیب پذیری خصوصی برای تمامی صفات به جز قطر ساقه در سطح احتمال یک درصد معنی دار گردید. بیشترین و کمترین میزان میانگین عملکرد دانه به ترتیب برای والدها در ارقام هامون و افشار و برای تلاقی ها در هیبریدهای هامون×قدس و C-84-12×گاسپارد مشاهده گردید. بیشترین ترکیب پذیری عمومی مثبت و معنی دار برای صفت عملکرد دانه، مربوط به رقم هامون بود. بیشترینترکیب پذیریخصوصیمثبتومعنی داربرای صفتعملکرددانهدرمترمربع، مربوطبهتلاقی های هامون×قدسو C-84-12×مغان 1 بود. برایصفتوزن سنبله بیشترینمقادیرترکیب پذیریخصوصی معنی داربه ترتیبمربوطبه تلاقی های C-84-12×افشار و الموت×گاسپارد بود. برای صفت وزن هزاردانه بالاترین ترکیب پذیری خصوصی را تلاقی های الموت×قدس وC-84-12×افشار نشان دادند. برایصفتطولسنبله تلاقی های الموت × C-84-12و  C-84-12 × قدس، گاسپارد × افشار و قدس× مغان 1 دارای ترکیب پذیری خصوصیمثبتومعنی داربودند. بر اساس نتایج حاصل از بای پلات داده های دای آلل برای صفت عملکرد دانه، لاین های الموت و افشار به ترتیب بیشترین و کمترین میزان ترکیب پذیری عمومی را دارا بودند. ارقامC-84-12 ، قدس و گاسپارد دارای ترکیب پذیری خصوصی بالاتری نسبت به بقیه ی لاین ها بودند. ارقام موردبررسی به دو گروه هتروتیک تقسیم بندی شدند. گروه اول شامل ارقام گاسپارد، C-84-12 و هامون و گروه دوم شامل ارقام الموت، قدس، مغان 1 و افشار بود. تستر های قدس، الموت،  C-84-12و گاسپارد از شباهت بیشتری نسبت به سایر تستر ها برای صفت عملکرد دانه، برخوردار بودند. ارقام قدس، C-84-12 و الموت نسبت به سایر ارقام قدرت تمیز بیشتری را دارا بودند. نتیجه گیری در مجموع، بین ارقام مورد بررسی تنوع ژنتیکی قابل توجهی وجود داشت که سبب وجود اثرهای افزایشی و غیرافزایشی برای صفات موردبررسی ازجمله عملکرد می شود. مقایسه نتایج تجزیه های عددی با نتایج گرافیکی نشان دهنده مطابقت خوب نتایج این دو روش بود. با توجه به برتری روش های گرافیکی ازنظر تفسیر سریع تر و ساده تر نتایج، استفاده از این روش ها، جهت سهولت در تحقیقات توصیه می شود.

Keywords:

ترکیب پذیری خصوصی , ترکیب پذیری عمومی , تنش خشکی , روش گرافیکی , عملکرد دانه