سید حسن شجاعی دیوکلائی - استادیار گروه تاریخ دانشگاه مازندران

یکی از اهداف انعقاد قرارداد بازرگانی و بحرپیمائی 1319ش/1941م ایران و شوری، استفاده ترانزیتی از خاک شوروی جهت تداوم مبادلات تجاری با آلمان بود. این هدف در نتیجه تحولات جبهه­های جنگ در قاره اروپا از تیر 1320ش با چالش جدی مواجه شد. بر این اساس، پژوهش پیش­رو با هدف بررسی تاثیر جنگ جهانی دوم بر ناکامی تحقق هدف ترانزیتی این قرارداد، در صدد است تا با استفاده از روش تحقیق تاریخی، به طرح این پرسش بپردازد که تحولات جنگ­ جهانی دوم چه تاثیری بر ناکامی اهداف ترانزیتی قرارداد بازرگانی 1319 ایران و شوروی داشت فرضیه تحقیق بر آن است که تغییر اهداف نظامی آلمان در جبهه­های جنگ­ جهانی ­دوم و حمله به شوروی، موجبات ناکامی این قرارداد گردید. یافته­های تحقیق نشان می­دهد که حمله آلمان به شوروی موجب در راه ماندگی کالاهای مبادلاتی میان ایران و آلمان در خاک شوروی گردید. این مشکل با حمله شوروی به ایران در سوم شهریور1320ش و اشغال نیمه شمالی ایران توسط این کشور تشدید شد. شوروی­ها پس از اشغال ایران، تمامی کالاهای صادراتی و وارداتی ایران را که در کارخانه­ها، انبارها و گمرکات کشور موجود بود به بهانه آلمانی بودن، تصرف کردند و به این ترتیب، تحقق اهداف ترانزیتی این قرارداد، به شکست منتهی شد. یکی از اهداف انعقاد قرارداد بازرگانی و بحرپیمائی 1319ش/1941م ایران و شوری، استفاده ترانزیتی از خاک شوروی جهت تداوم مبادلات تجاری با آلمان بود. این هدف در نتیجه تحولات جبهه­های جنگ در قاره اروپا از تیر 1320ش با چالش جدی مواجه شد. بر این اساس، پژوهش پیش­رو با هدف بررسی تاثیر جنگ جهانی دوم بر ناکامی تحقق هدف ترانزیتی این قرارداد، در صدد است تا با استفاده از روش تحقیق تاریخی، به طرح این پرسش بپردازد که تحولات جنگ­ جهانی دوم چه تاثیری بر ناکامی اهداف ترانزیتی قرارداد بازرگانی 1319 ایران و شوروی داشت فرضیه تحقیق بر آن است که تغییر اهداف نظامی آلمان در جبهه­های جنگ­ جهانی ­دوم و حمله به شوروی، موجبات ناکامی این قرارداد گردید. یافته­های تحقیق نشان می­دهد که حمله آلمان به شوروی موجب در راه ماندگی کالاهای مبادلاتی میان ایران و آلمان در خاک شوروی گردید. این مشکل با حمله شوروی به ایران در سوم شهریور1320ش و اشغال نیمه شمالی ایران توسط این کشور تشدید شد. شوروی­ها پس از اشغال ایران، تمامی کالاهای صادراتی و وارداتی ایران را که در کارخانه­ها، انبارها و گمرکات کشور موجود بود به بهانه آلمانی بودن، تصرف کردند و به این ترتیب، تحقق اهداف ترانزیتی این قرارداد، به شکست منتهی شد.    

جنگ جهانی دوم, قرارداد بازرگانی و بحرپیمائی 1319/1940, ایران, شوروی