محسن مرسل پور - دانشیار دانشگاه سیستان وبلوچستان

بهره­گیری از عوامل جغرافیایی از راهبردهای مهم جنگی در قرون نخستین اسلامی به شمار می­آمد. مکان­گزینی گاه بر کران بادیه انجام می­گرفت که عموما بادیه­نشینان از این روش در برابر سپاهیان منظم بهره می­بردند. سپاهیان و مردم مناطق کوهستانی به هنگام جنگ، در کوه و دره موضع می­گرفتند. در برخی موارد نیز مکان­ گزینی در کنار رودخانه و یا در جهت مخالف وزش باد انجام می­شد. ضرورت تحقیق حاضر که به بازشناسی نقش مکان­گزینی در جنگ­ها پرداخته از این­رو است که عموما در تحقیقات جدید مغفول مانده و بجز یک مورد، تحقیقی در این باره انجام نشده است. مقاله حاضر با رویکردی تحلیلی و با واکاوی منابع دست اول تاریخی به بررسی نقش مکان­گزینی در نتیجه جنگ­های سده­های نخستین اسلامی با تاکید بر مقطع صفاریان تا پایان سلجوقیان پرداخته است. پرسش اصلی مقاله این است که مکان­گزینی چه نقشی در نتیجه جنگ­های قرون نخست اسلام داشته است در پاسخ به این پرسش نیز این مدعا مطرح شده که مکان­گزینی با توجه به منطقه مورد سکونت و شیوه زندگی سپاهیان انجام گرفته و مکان­گزینی با سود جستن از عوارض طبیعی، بخشی از راهبرد جنگی و از مولفه­های اثرگذار در تعیین نتیجه نبرد در این دوره تاریخی به­شمار می­آمد.  

مکان­ گزینی, جنگ, صفاریان, آل بویه, سلجوقیان