مریم السادات پورسیروس - دانشجوی دکتری پردیس بین الملل کیش دانشگاه تهران

از جمله عوامل موجهه جرم که در فقه و حقوق اسلام، حالت ضرورت است. در حقیقت حالت ضرورت حالتی است که انسان جهت حفظجان و مال خود یا دیگران به آن دچار می گردد به گونه ای که از بین دو عمل ناچار به انتخاب یکی از آن دو باشد و بدین نحو مرتکبجرمی گردد. از جمله مواردی که در آن فرض حالت ضرورت قابل تصور است، دفاع مشروع است. یکی از شرایط اساسی دفاع مشروعاین است که اقدام به دفاع و توسل به زور به منظور مقابله با تجاوز، ضرورت داشته باشد. یعنی تجاوز صورت گرفته، شدید و خرد کنندهبوده، اقدام دفاعی فوریت داشته محلی برای تامل یا امکان انتخاب راهی دیگر باقی نمانده باشد. برای آنکه فرد بتواند از مقررات کیفیاتموجهه و عدم مسئولیت استفاده نماید، باید دفاع ضروری و تنها چاره برای رهایی از مهلکه باشد. یعنی ارتکاب فعلی که در شرایط عادیجرم است ، تنها وسیله رهایی او از حمله باشد ، در غیر اینصورت ، دفاع مشروع مصداق پیدا نخواهد کرد. شرط ضرورت، ارتباط بسیارنزدیکی با قریب الوقوع یا فعلی بودن تجاوز دارد. بدین معنا که دفاع با توجه به اوضاع و احوال و موقعیت موقعیت متجاوز نسبت به مدافعتنها در جایی ضروری است که حمله تهدید کننده به مرحله قریب الوقوع یا فعلیت رسیده باشد. وجود حالت ضرورت شرط اساسی ولازم برای استفاده از حق دفاع مشروع است. در حقیقت برای استفاده از حق دفاع مشروع، شرط ضرورت در آن مستتر است، زیرا بدونهیچ گونه تردیدی می توان گفت که وقتی حمله مسلحانه به وقوع بپیوندد و کشور مورد تهاجم نظامی قرار گیرد و سازمان ملل متحداقدامی به عمل نیاورد، ارکان ضرورت یعنی: فوریت، خردکننده بودن، محلی برای تامل بافی نبودن و عدم امکان انتخاب راهی دیگر خود بخود تحقق یافته است.

دفاع مشروع، حالت ضرورت ،اضطرار،اکراه