احمد عابدی - دانشجوی کارشناسی ارشد دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری
حسین رحمانی - عضو هیئت علمی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری
سارا حق پرست - عضو هیئت علمی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری
داریوش مقدس - اداره کل سازمان محیط زیست مازندران

رودخانه هراز در بخش شمالی رشته کوه های البرز واقع شده که از غرب به حوضه الیسرود و از شرق به رودخانه گرمرود و بابلرود و از شمال به دریای خزر محدود است. این رودخانه در طول جغرافیایی 36°42′35 درجه و عرض جغرافیایی 27′21°52 درجه قرار دارد و مساحت حوضه آبریز آن 4060 کیلومتر و طول رودخانه تا منطقه مصب حدود 185 کیلومتر میباشد. مطالعه رودخانه ها همانند مطالعه خون در بدن آدمی، بعنوان ابزاری در تشخیص نه تنها سلامت اکوسیستم رودخانه ها، بلکه در ارزیابی کیفیت محیط پیرامون آن مهم میباشد بیمهرگان کفزی از مهمترین اجزای زیستی آبها بوده که به کمک آنها و با استفاده از ترکیب جمعیتشان و تکیه بر گروه های شاخص شرایط کیفی آبگیرها مشخص میشوداین مطالعه از پاییز سال 97 تا تابستان سال 98 بصورت فصلی انجام در بالادست دریاچه امامزاده علی در رودخانه هراز انجام شد، در هر فصل نمونه برداری از بزرگ بی مهرگان کفزی در محدوده دریاچه امامزاده علی رودخانه هراز با استفاده از دستگاه سوربر سمپلر با ابعاد 30/5×30/5 سانتی متر و تور 0/250 میلیمتر انجام شد، شاخص های زیستی نیز در نمونه برداری های مختلف محاسبه و مقایسه گردید . در این رودخانه در مجموع 13 خانواده متعلق به راسته های مختلف بی مهرگان کفزی شناسایی شدند که 10 خانواده از آنها را لارو حشرات آبزی تشکیل میدهند. از راسته های Ephemeroptera, Trichoptera, Diptera و Coleoptera به ترتیب 3، 4، 2، 1 خانواده شناسایی گردید. بررسی شاخص شانون در چهار فصل نشان داد در فصل تابستان ساختار بی مهرگان کفزی دارای بیشترین تنوع است. میانگین شاخص شانون در فصول مختلف برابر 1,486 بوده و طبق شاخص شانون مقدار آلودگی آب رودخانه هراز در منطقه ی مورد مطالعه دارای آلودگی در سطح متوسط می باشد. طبق شاخص غالبیت سیمپسون بیشترین غالبیت مربوط به فصل تابستان با 0,77 و کمترین غالبیت مربوط به فصل بهار با .63 می باشد. و بیشترین مقدار شاخص غنای گونه ای مربوط به فصل بهار با .57 و کمترین مقدار آن مربوط به فصل زمستان با .65 می باشد. نتایج نشان داد که حشرات آبزی، جمعیت غالب جانداران کفزی رودخانه هراز در منطقه مورد مطالعه را تشکیل می دهند. . دلیل کاهش فراوانی در فصل بهار را می توان به تغذیه ی ماهیان از لارو ها و تبدیل شدن آن ها به حشرات بالغ و وضعیت سیلابی و افزایش دبی آب رودخانه، نسبت به فصول دیگر نسبت داد. زیرا بین فراوانی و دبی آب رابطه منفی وجود دارد که دبی آب رودخانه هرچه بیشتر باشد مانع از استقرار موجودات کفزی بر روی بسترها میشود، که این باعث کاهش تنوع گونه ای بنتوزها میگردد.

رودخانه هراز، بی مهرگان کفزی، شاخص های زیستی، غنای گونه ای، غالبیت گونه ای