حمدالله سجاسی قیداری - استادیار گروه جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشگاه فردوسی مشهد
شیرین صاحبی - کارشناس ارشد جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشگاه فردوسی مشهد
کبریا مرادی - دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشگاه فردوسی مشهد

در دهه های اخیر ضرورت توجه به کیفیت زندگی روستاییان در برنامه ریزی کلان از یک سو و افزایش آسیب های ناشی از مخاطرات طبیعی از سوی دیگر زمینه­ساز توجه به برنامه ریزی کالبدی در سکونتگاههای روستایی کشور شده است، اما نکته مهم این است که بافت کالبدی روستاها به جهت سابقه تاریخی آن ها دچار فرسودگی است که در اغلب موارد همخوان با شرایط زندگی کنونی روستاییان نبوده است؛ لذا بازسازی کالبدی از جمله برنامه های مهم روستایی است که در حال حاضر در اغلب روستاها در حال انجام است و می تواند اثرات متعددی بر کیفیت محیط زندگی روستاییان داشته باشد. از این­رو هدف این پژوهش، بررسی اثرات نوسازی کالبدی بر کیفیت محیطی مناطق روستایی در دهستان های میان­ولایت و طوس شهرستان مشهد است. روش شناسی تحقیق، توصیفی- تحلیلی است و به صورت کتابخانه ای و میدانی انجام شده است. با استفاده از روش پیمایشی در قالب 113 پرسش­نامه خانوار، به بررسی 9 روستا از دهستان های میان ­ولایت و طوس شهرستان مشهد پرداخته شده است. نتایج حاصل از آزمون t، نشان داد که در بین مولفه­های کیفیت محیطی، مولفه فرمی و شاخص­های مربوط به آن بیشترین میانگین (38/3) را دارد و بعد از آن به ترتیب مولفه عملکردی با 26/3، مولفه زیست­محیطی با 04/3 و مولفه معنایی با 86/2 در رده­های بعدی قرار گرفته اند؛ همچنین نتایج رگرسیون نشان داد که مولفه زیست‎محیطی اثرات نوسازی کالبدی در شرایط موجود با ضریب تاثیر 355/0، بیشترین میزان اثر را بر کیفیت محیطی روستا دارد و مولفه فرمی با 204/0 کمترین میزان اثرگذاری را بر کیفیت محیط روستا دارد؛ همچنین با استفاده از مدل خاکستری، اولویت­بندی روستاها از نظر بیشترین اثرگذاری طرح نوسازی بر آن ها انجام گرفت که براساس آن روستای ناظریه با ضریب 839/0 رتبه اول و بهترین وضعیت را نسبت به روستاهای دیگر داراست و روستای خرابه­امین با ضریب 509/0 آخرین رتبه را به خود اختصاص داده است. در نهایت، جهت افزایش کیفیت محیطی روستاها از طریق نوسازی کالبدی می توان گفت که توجه به مولفه عملکردی- کارکردی و همچنین زیست محیطی در اجرای طرح ها ضروری است. در واقع باید در بعد اجرایی از تمرکز بر مولفه فرمی کاست و  بیشتر به جنبه های عملکردی و زیست محیطی توجه کرد.

نوسازی کالبدی, کیفیت محیطی, مناطق روستایی, دهستان های میان ولایت و طوس, مدل خاکستری