محسن نقابی - دانش آموخته کارشناسی ارشد رشته سینما، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.
علی شیخ مهدی - دانشیار دانشکده هنر و معماری دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.

در تاریخ نه چندان بلند سینمای تجاری ایران، ژانری وجود دارد که می توان آن را ملی و منحصر به کشور ایران دانست. در دو دهه اخیر این ژانر توسط پژوهشگرانی مورد پژوهش قرار گرفته است. اما پژوهش های آنها حاوی تناقضات بسیاری است، به نحوی که می توان گفت تاکنون پژوهشی متقن در این باب صورت نگرفته است. با توجه به اینکه شکل گیری ژانر ملی از مهمترین مسائل در تاریخ سینمای یک کشور است در پژوهش حاضر، با بکارگیری نگره نحوی/معنایی ملهم از نوشته های ریک آلتمن که اکنون بر نظریه ی ژانر حاکمیت دارد، بر روی حدود صد فیلم با حضور شخصیت جاهل کلاه مخملی، به صورتی مفصل تعریفی از ژانر جاهلی ارائه داده و همچنین به صورتی جزءنگرتر پیدایش ژانر را براساس فعل و انفعلات بین نحو و معنا تحلیل و تفسیر نموده ایم. در نتیجه ژانر جاهلی را با مولفه های معنایی ای چون شخصیت ها، مکان ها، زمان ها، نگرش ها، مناسک، پوشش و زبان و موقعیت های نحوی ای نظیر وفای به عهد/ظن خیانت ، معشوقه مشترک/ظن خیانت ، عشق/ رسوایی ، کینه/ انتقام ، رقابت برای سرشناسی و سربه راه شدن تعریف کرده ایم. در نتیجه با توجه به فعل و انفعالات نحو و معنا، آنچه باعث شکل گیری این ژانر در سطح متن می شود انضمامی شدن شخصیت جاهل در بافتی محلی و خانوادگی است. در واقع از طریق دو وجه عمده خانواده و محله از سال 1347 به بعد، جاهل از سطح قهرمانی صرفا سینمایی با ساختی انتزاعی به شخصیتی واقعیتر بدل می شود.

ژانر جاهلی، کلاه مخملی، نگره نحوی/معنایی، ریک آلتمن، سینمای تجاری قبل از انقلاب.