سمیه زارع - گروه مهندسی آبخیزداری، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تربیت مدرس
سیدحمیدرضا صادقی - دانشگاه تربیت مدرس
امیر خسروانی - گروه صنایع چوب و کاغذ، دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تربیت مدرس

سابقه و هدف: فرسایش خاک یک چالش بزرگ جهانی بوده که مهار آن با استفاده از روش های مناسب و متناسب ضروری است. در این راستا طی سال های اخیر پژوهش های مختلفی با استفاده از افزودنی ها و اصلاح کننده های شیمیایی به منظور کاهش اثرات مخرب رواناب و هدررفت خاک صورت پذیرفته است. محدودیت های محیط زیستی، اثربخشی کم و زمان بر بودن، دسترسی کم و حجم زیاد مورد نیاز، کاربرد افزودنی ها در شکل معمول را با چالش مواجه کرده است. بنابراین به سبب عملکرد مناسب افزودنی ها در کاهش هدررفت خاک و آب، اصلاح و ارتقاء کیفیت عملکرد افزودنی ها اجتناب ناپذیر است. در حال حاضر ضایعات و پسماندهای مختلفی در صنایع مهم و از جمله چوب و کاغذ تولید می شود. در این خصوص می توان به نرمه ها و ذرات ریز موجود در پساب کارخانه های کاغذ اشاره نمود. نرمه ضایعاتی، قطعات ریزی از الیاف بوده که به صورت اجتناب ناپذیر در فرآیندهای تولید کاغذ و بازیافت آن خرد می شود. لذا با توجه به مشکلات ناشی از مقدار بیش از حد نرمه ها در فرآیند تولید کاغذ و مقوا و در عین حال قابلیت مناسب حفظ و نگه داری آب توسط آن ها به نظر می رسد که می توان از آن به عنوان یک ماده افزودنی طبیعی برای کاهش هدررفت خاک و آب استفاده نمود. مواد و روش ها: پژوهش حاضر با هدف بررسی تاثیرپذیری تولید رواناب و هدررفت خاک از افزودنی نرمه ضایعاتی در کرت های آزمایشگاهی کوچک انجام شد. برای این منظور ابتدا از خاک مورد مطالعه ی حواشی جاده مرزن آباد-کندلوس واقع در غرب استان مازندران نمونه برداری صورت گرفت. خاک مورد نظر پس از هوا خشک کردن از الک دو و هشت میلی متری عبور داده و برای لایه بالایی کرت هایی با ابعاد 50 ×50 سانتی متر و با ارتفاع 30 سانتی متر قرار داده و تمامی کرت های مورد نظر از پایین تا عمق 18 سانتی متر از پوکه معدنی به عنوان لایه زه کش پر شد. افزودنی نرمه ضایعاتی به شکل مایع و پاشش یکنواخت در سه سطح 5/0، یک و 5/1 لیتر بر مترمربع و با سه تکرار به همراه تیمار افزودنی آب خالص و تیمار شاهد (خشک) روی 24 کرت و در مقیاس آزمایشگاهی و تحت شبیه سازی باران با شدت حدود 70 میلی متر بر ساعت و دوام 30 دقیقه انجام پذیرفت. یافته ها: نتایج پژوهش نشان داد که افزودنی نرمه با سه سطح 5/0، یک و 5/1 لیتر بر مترمربع، میزان رواناب تولیدی را به ترتیب 35-، 5- و 15+ درصد و با اختلاف غیرمعنی دار (05/0P> ) و میزان هدررفت خاک را 47، 84 و 71 درصد و با اختلاف معنی دار (05/0P<) نسبت به تیمار شاهد (خشک) کاهش داده است. در واقع نتایج حاصل از این پژوهش حد بهینه استفاده از افزودنی نرمه در کاهش رواناب و هدررفت خاک را به ترتیب 5/1 و یک لیتر بر متر مربع تایید نمود. نتیجه گیری: نتایج پژوهش حاضر ضرورت استفاده از افزودنی های زیست سازگار را به لحاظ بهره گیری از پساب کارخانه های کاغذ و جلوگیری از ورود آن به منابع آب و خاک و هم چنین کاهش میزان رواناب و هدررفت خاک در مناطق حساس کشور برای زمینه سازی توسعه پایدار را بیان می دارد.

افزودنی های خاک, پسماند کارخانه های کاغذ, مدیریت پسماند, مدیریت رواناب, هدررفت خاک