محمد سلطانی رنانی - دانشگاه اصفهان

پر بحث و نقاش ترین شرط و جزا در قرآن کریم و واقع در آیه سوم سوره نساء است. و ان خفتم الا تقسطوا فی الیتامى فانکحوا ما طاب لکم من النساء مثنى و ثلاث و رباع فان خفتم الا تعدلوا فواحده او ما ملکت ایمانکم ذلک ادنى الا تعولوا . و اگر بیم دارید که درباره یتیمان دادگری نکنید، هر چه از زنان که پسندید، دودو، سه سه، چهارچهار، به همسرى گیرید. پس اگر بیم دارید که دادگری نکنید، پس یک [زن گیرید] یا به آنچه [از کنیزان ] مالک شده اید. این [روش] نزدیک تر است بدان که ستم نکنید. مفسران در بیان وجه ارتباط جمله و ان خفتم الا تقسطوا فی الیتامى و جمله فانکحوا ما طاب لکم من النساء شش وجه بیان کرده اند. این وجوه به اختصار از این قرارند: 1. ازدواج با دیگر زنان موجب دادگری با دختران یتیم است. 2. ازدواج با دختران یتیم موجب دادگری با آنان است. 3. دادگری میان یتیمان در گرو محدودیت ازدواج است. 4. دادگری میان زنان همچون دادگری میان یتیمان لازم است. 5. پاکدامنی همانند دادگری در یتیمان لازم است. 6. دادگری میان یتیمان در گروی ازدواج با مادر آنان است. برخی از مفسران نیز هر چند لزوم ارتباط بین شرط و جزا را پذیرفته اند، لیکن میانه دو جمله فوق در این آیه ملازمه و پیوستگی نمی دانند. این مفسران چهار گونه سخن گفته اند. این چهار سخن و آن شش وجه مورد بررسی و نقد قرار گرفته اند و به نظر می رسد وجه ششم برترین و بهترین وجه در بیان ارتباط شرط و جزا باشد.

تفسیر تطبیقی , آیه سوم نساء , شرط و جزا , دادگری با یتیمان , چندهمسری