نادر پیری اردکانی - پژوهشگر حوزه دانش های بومی ایران

  در معماری ایران بوکن[1] کاربردهای متعددی دارد. جغرافیا و محیط تعیین کننده شکل ساختاری بوکن است. در استان کویری یزد نیز با توجه به موقعیت جغرافیایی، بوکن ها به چند دسته تقسیم می شوند. هرکدام از این نوع بوکن ها بر اساس ساختار کاربردی آن در دل زمین تعبیه می شوند. بوکن های چوپانی با توجه به موقتی بودن و فقط نگهداری از دام ساختار خاص خود را دارند. شاید چوپان به مدت چند ماه از آن بهره نبرد و بعد با توجه به نبود علوفه در دشت به مکان دیگر مهاجرت کند. بوکن های انسانی که شاید قدمت آن به پیش از تاریخ هم برسد معمولا در حاشیه رودخانه های فصلی حفر شده اند. این نوع بوکن ها با توجه به این که محل استقرار بشر بوده از ساختار معماری بهتری برخوردار هستند. در این مقاله به سبب این که رویکرد ما بوکن های مقنی ها می باشد به بررسی بیشتری در این حوزه پرداخته شده است. اگرچه از نظر کالبدی و کارکردی بوکن های مقنی ها را می توان گونه ای از بوکن های سکونتی محسوب نمود ولی به واسطه موقتی بودن سکونت در این فضاها یک سری اقتضائات و ویژگی های معماری خاص خود را دارند که در این مقاله بدان پرداخته می شود.ناگفته نماند برخی از قنات های روستایی یا قنات هایی که طول کوره آن خیلی بلند نیست بوکن دائمی دارند و همواره مقنی ها برای استفاده و پیشکارکنی از آنها بهره می بردند. بوکن های چوپانی و بوکن های مقنی ها از جمله شاخص ترین بوکن هایی موردی شهرستان اردکان یزد هستند که در این مقاله به اقتضا بدان پرداخته می شود. [1]- بوکن (بروزن سوزن)

بوکن [سرپناه], مقنی, رده ها, چوپان, حفر