سید سجاد محمدی - دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه مفید قم
سید ابوالفضل موسویان - استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه مفید قم
احمد مرتاضی - استادیار گروه فقه و حقوق اسلامی دانشگاه تبریز

مفاد قاعده برگشت­ ناپذیری حق ساقط شده این است که اگر کسی، حقی از خود، همچون حق شفعه، حق قصاص و غیره را ساقط نماید، دیگر نمی­ تواند حق ساقط شده را مجددا اعمال کند. فقهای امامیه و اهل­ سنت در بسیاری از ابواب فقهی به برگشت­ ناپذیری حق ساقط شده حکم داده­ اند و در مقابل بعضی از فقهای امامیه و اهل­ سنت قائل به برگشت­ پذیری حق ساقط­ شده هستند. به­ نظر می­ رسد آیات 178 و 237 سوره بقره، موثقه سماعه، صحیحه فضیل، موثقه ابی­ بصیر، دلیل عقلی، بنای عقلا و بعضی از قواعد فقهی نظیر نفی اختلال نظام و نفی عسر و حرج بر حجیت آن دلالت دارد. از آنجا که این قاعده در فقه امامیه و اهل­ سنت کاربرد زیادی دارد، نوشته حاضر در صدد این است که ماهیت اسقاط را بیان کرده، امور قابل اسقاط و برگشت­ پذیری یا برگشت ناپذیری آن را در فقه امامیه و اهل­ سنت بررسی و ادله فقهی این قاعده را تبیین نماید.

امر ساقط, برگشت پذیری یا ناپذیری, الساقط لایعود, حق, حکم