مهری اکبری - عضو هیات علمی دانشکده علوم جغرافیایی دانشگاه خوارزمی

رودخانه های اتمسفری به شکل نوارهای باریک رطوبت در اتمسفر نقش قابل ملاحظه ای در چرخه ی جهانی آب داشته و با مخاطرات هیدروکلیمایی مرتبط همچون بارش های سنگین و رخداد سیلاب های شدید ارتباط دارند. در این پژوهش به بررسی نقش رودخانه ی اتمسفری در رخداد بارش فراسنگین و سیلاب متعاقب آن در حوضه ی آبریز کشکان رود در استان لرستان پرداخته شده است. بدین منظور داده های نم ویژه، مولفه های قائم و افقی باد در سطوح مختلف هم ارتفاعی در روزهای 4 تا 12 فروردین سال 1398 از سایت NOAA اخذ شده و با فراخوانی آنها در محیط نرم افزار گردس، رودخانه ی اتمسفری شناسایی شده و در ادامه به تحلیل منشا تکوین، مسیر جابجایی و تغذیهی محتوای رطوبتی آن پرداخته شده است. نتایج نشان داد که با توجه به گرمتر شدن هوا در زمان رخداد سیلاب مورد مطالعه، محتوای رطوبتی این سامانه بسیار بالا بوده و به بیش از 18 گرم بر کیلوگرم در سطح 850 هکتوپاسکال رسیده و با تشکیل یک ستون کم فشار از مجاورت سطح زمین تا ترازهای میانی اتمسفر ایران، شرایط ناپایداری اتمسفری تشدید شده است. بررسی نقشه ها نشان می دهد که با ژرف شدن ناوهی تکوین یافته و بریده شدن سلول کم فشار از مرکز آن در غرب ایران، شرایط برای شکل گیری الگوی بندالی مهیا شده که موقعیت منطقه ی مورد مطالعه در قرارگیری در مقابل جبهه ی گرم، استمرار و طولانی شدن روزهای بارشی در منطقه ی مورد مطالعه را توجیه می نماید. بررسی مسیر حرکت رودباد تکوین یافته در سطح 300 هکتوپاسکالی نشان داد که منشا رودخانه ی اتمسفری مورد مطالعه بر روی شرق اقیانوس اطلس شمالی و دریای مدیترانه بوده و تحت کنترل رودباد فوقانی به سوی شرق حرکت نموده و در طول مسیر حرکت، این رودخانه ی اتمسفری از رطوبت دریای سرخ که در این فصل گرم تر هم شده نیز تغذیه نموده و در نیمه ی غربی ایران منجر به بارش فراسنگین و در پی آن سیلابی با دبی اوج4600 مترمکعب بر ثانیه در حوضه ی آبریز کشکان، یکی از سیلخیزترین رودخانه های استان لرستان که در سال های اخیر با تغییرات گسترده ی کاربری، تجاوز به حریم بستر و تخریب پوشش گیاهی در آن، مستعد رخداد سیلاب هم بوده، شده است.

رودخانه ی اتمسفری، بارش سنگین، سیلاب، رودخانه کشکان.