زهره قربانی مادوانی - استادیار زبان و ادبیات عربی، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران

تقدیم و تاخیر یکی از مباحث تاثیرگذار در ایجاد تفاوت های معنایی بین جملات است و با بررسی آن می توان، بسیاری از ظرایف معنایی را کشف نمود. از اولین دستورنویسان عربی که به این مساله عنایت داشته است، سیبویه می باشد او در جای جای الکتاب به این مقوله پرداخته است اما پس از او جرجانی که موسس نظریه نظم است بر سیبویه در این مقوله خرده می گیرد و باور او در تقدیم و تاخیر را نمی پذیرد. بنابراین این مقاله به دنبال آن است تا به مقایسه عبدالقاهر جرجانی و سیبویه در مساله تقدیم و تاخیر بپردازد و در این میان به نقاط اختلاف آنها نیز اشاره کند. نتایج این مقاله نشان می دهد جرجانی علی رغم اینکه از سیبویه بسیار تاثیر پذیرفته است اما در این مقوله، اختلاف زیادی با یکدیگر دارند. سیبویه معتقد است امر تقدیم و تاخیر تنها برای عنایت و اهتمام صورت می گیرد اما جرجانی بر این باور است که تنها برای اهتمام نیست بلکه باید به دنبال علت این اهتمام و عنایت نیز بود.

جرجانی، سیبویه، تقدیم و تاخیر