بیتا مصباح - استادیار،گروه پژوهش هنر، دانشکده هنر, دانشگاه سمنان،
سارا شادرخ - مربی، گروه گرافیک، دانشکده هنر، دانشگاه سمنان

مهر در ایران از هزاره پنجم قبل از میلاد ظهور نموده و در سطح وسیع مورداستفاده بوده است.قدیمی ترین مهر های ایران از تپه های باستانی مثل تپه گیان ، تپه حصار ، تپه سیلک ، تل باکون و نیز از نواحی جنوب و جنوب غربی ایران مثل شوش لایه های Aو B بدست آمده اند.پژوهش حاضر با تکیه بر بررسی 168 نمونه مهر بدست آمده از نواحی ذکر شده تلاش دارد تا با دیدگاه تحلیلی و شیوه مطالعه تطبیقی(عرضی)به بررسی نقوش به کاررفته بر روی مهرها بپردازد.اهداف مطالعه طبقه بندی نقوش و همچنین تحلیل نمادشناسانه محتوای نقوش است. این گونه از مهرها در زمره قدیمی ترین اشیایی قرارمی گیرند که توسط افراد اجتماع های اولیه استفاده شدهاند. مطالعه مهرها نشان می دهد که نقوش به کار رفته بر روی این مهر ها متنوع بوده و نمادی ازاعتقادات این مردم است.مهم ترین نکته این است که در اغلب تمدنهای شرق، مهرهای اولیه با نقوش خام و ساده هندسی تزیین شده اند، اما مهرهای ایران با انواع متنوع تر نقشمایه ها زینت یافته اند. این نقشمایه ها را می توان در سه گروه نقوش هندسی،حیوانی و انسانی طبقه بندی و مطالعه نمود.در هزاره چهارم و پنجم قبل از میلاد نقوش بیشتر هندسی و انتزاعی بوده است و دربرخی موارد از ترکیب نقوش هندسی و حیوانی در کنار یکدیگر نیز استفاده شده است.سیر تکاملی در شیوه استفاده از نقشهامشهود است، به نحوی که به ترتیب اولویت زمانی نقوش هندسی، سپس نقوش حیوانی و در حدود نیمه های هزاره چهارم می توان آثار اندکی از استفاده نقوش انسانی را بر روی این مهرها بدست آورد.

مهرمسطح، تپه سیلک، تپه گیان، تپه ملیان، تپه حصار، شوش.