آرمان بختیاری - دانشیار گروه فرهنگ زبان های باستانی دانشگاه بوعلی سینا همدان

پهلوی اشکانی، یکی از زبان­های ایرانی است که نوشته­ های آن در دوره میانه زبان­های ایرانی از اشکانیان، ساسانیان و پیروان دین مانوی بر جای مانده است. در دوره نو زبان­های ایرانی، دیگر اثری از این زبان در دست نیست. با این­ همه، گویش­های ایرانی نو هر یک به گونه­ای دنباله یکی از زبان­های ایرانی در دوره میانه و باستانی زبان­های ایرانی هستند. پاره­ای از زبان­های ایرانی دوره نو را می­توان دنباله یکی از زبان های ثبت شده دوره میانه دانست. برای نمونه، زبان فارسی دنباله فارسی میانه است و یغنابی دنباله سغدی است. پرسش این است که آیا می توان گویشی ایرانی در دوره نو را دنباله پهلوی اشکانی دانست این پژوهش بر آن است تا با بررسی نوشته های برجای مانده از فرقه حروفیه که در کتاب واژه نامه گرگانی صادق کیا (Kya, 2012) آمده است، پیوندهای زبانی میان پهلوی اشکانی و گویش گرگانی را از دید واژگانی، واجی و نحوی روشن نماید. برای این کار، واژه­ها و جمله ­هایی از پهلوی اشکانی تورفانی و کتیبه ­ای برگزیده شده و با واژه­ها و جمله ­هایی از گویش گرگانی در نوشته­ های فرقه حروفیه سنجیده شده است. در پایان، این نتیجه به دست آمد که گویش گرگانی یکی از بازمانده­های زبان ایرانی پهلوی اشکانی بوده که تا دوره تیموری یا پس از آن در گرگان رواج داشته و سپس رو به خاموشی رفته است.

پهلوی اشکانی, زبان های ایرانی, گویش گرگانی, فرقه حروفیه, زبان شناسی تاریخی