محسن ذوالفقاری - استاد عضو هیئت علمی دانشگاه اراک
فاطمه دست رنج - گروه الهیات دانشکده ادبیات دانشگاه اراک

تحلیل گفتمان انتقادی نورمن فرکلاف یکی از نظریات مهم در حوزه گفتمان­کاوی است که ضمن بیان رابطه میان ملاک­های درونی و بیرونی متن و با تکیه بر اشکال زبانی و نشانه­ها، درتلاش است قدرت مسلط جامعه­ و فضایی را که اثر ادبی در آن شکل گرفته از طریق سه محور توصیف ، تبیین و تفسیر مورد واکاوی قرار داده و نوعی مفهوم ایدئولوژیک را در ورای متن، بازخوانی ­کند؛ لذا با عنایت به اهمیت آیات تحدی در مبحث اعجاز قرآن و تفسیرهای گوناگون پیرامون این آیات، ضرورت خوانشی نو، احساس می­شود. دستاورد پژوهش حاضر با روش توصیفی- تحلیلی حاکی از آن است که در سطح توصیف ، واژگان کلیدی در توصیف و نقد گفتار و کردار مشرکان با بسامدهای مختلفی درسیاق آیات تحدی، تکرار شده که نقشی اساسی در بازنمود ایدئولوژی حاکم بر جامعه داشته و بازتابی جامع و دقیق از اوضاع و احوال جامعه عصر نزول است. سطح تفسیر ، ترکیبی از محتوای متن و دانش­های زمینه­ای و منطبق بر کنش متقابل تاریخی است که نشان می دهد ساختارهای اجتماعی، چگونه گفتمان را به عنوان کنش اجتماعی توصیف کرده و تعین می­بخشند. در سطح تحلیل نیز نظم­آهنگ و بلاغت قرآن مهم­ترین عامل در کنش افراد برای هماردی با قرآن است. هرچند مناسبات اجتماعی عصر نزول و ابعاد فرازمانی قرآن نیز در نزول آیات موثر بوده است.  

تحلیل گفتمان, آیات تحدی, نورمن فرکلاف