سیامک دوست علی مکی - کارشناسی ارشد فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه فردوسی مشهد
محمدعلی وطن دوست - عضو هیات علمی گروه فلسفه دانشگاه فردوسی

هر یک از فلاسفه اسلامی (ابن سینا، سهروردی و ملاصدرا) از معصوم بهره برده اند. در فلسفه مشا معصوم (قول، فعل و تقریر معصوم) نقش کمتری ایفا میکند. یکی از دلایل بهره گیری کمتر ابن سینا از معصوم، این است که وی با نهضت ترجمه مواجه بوده و دغدغه های برونمتنی داشته است. در فلسفه سهروردی از معصوم به عنوان شخص سخنی به میان نیامده است بلکه شیخ اشراق در موارد گوناگون از آیات و روایات بهره برده ولی وجه استدلال به آیات و روایات را آشکارا بیان نکرده است. در میان فلاسفه اسلامی ملاصدرا نسبت به دیگران از معصوم بیشترین بهره را برده است و چنین استفاده ای از آیات و روایات را در فلسفه ضروری میداند. قول، فعل و تقریر معصوم از جمله منابع مهم معرفت است که فلاسفه اسلامی بی تردید از آن الهام گرفته اند و سبب غنای فلسفه اسلامی گردیده اند. از اینرو بررسی چگونگی بهره گیری ابن سینا، شهروردی و ملاصدرا به عنوان پرچمداران فلسفه های مشا، اشراق و حکمت متعالیه از معصوم اهمیت بسزایی دارد. این جستار با شیوه استقرایی- موردی با استناد به سخنان فلاسفه مسلمان چگونگی بهره مندی آنان از معصوم را مورد بازخوانی تحلیلی قرار داده است. در پایان مقاله این نتیجه به دست آمده است که فلاسفه اسلامی در عمل از قول، فعل و تقریر معصوم به عنوان جایگزین برهان فلسفی، حد وسط برهان فلسفی و مقدمات برهان فلسفی به صورت مستقیم بهره نگرفته اند بلکه قول، فعل و تقریر معصوم به عنوان منبع الهام بخش آنان بوده است.

معصوم، ابن سینا، سهروردی، ملاصدرا، بهره گیری