شناسایی منشا رسوبات دریاچه سدهای مسجدسلیمان وعباسپور بااستفاده از روشهای رسوب شناسی ژئو شیمی رسوبی

رسوب گذاری مخازن سدها امروزه یک تهدید جدی برای عمر پروژه های سد سازی به حساب می آید. این خطر به ویژه در مناطق خشک و نیمه خشک جهان بنحو بسیار چشمگیری رخ نموده است و این در حالیست که امروزه از تکنیک های پیشرفته برای مقاوم سازی و ایمنی سدها در برابر هر گونه شکست سازه ای، ژئولوژیکی و هیدرولوژیکی استفاده می شود. بنابراین همسو با همه تلاشهایی که برای افزایش عمر سازه ای سدها بعمل می آید، نیاز است در زمینه رسوب گذاری مخازن سدها که به مرگ زود هنگام تاسیسات زیربنایی منجر می گردد، شناخت کافی حاصل شود. منطقه مورد مطالعه، محدوده حوضه آبریز سد شهید عباسپور (حد فاصل سد شهید عباسپور تا خروجی سد کارون 3 ) ومحدوده سد مسجدسلیمان (حد فاصل سد مسجدسلیمان تا سد شهیدعباسپور) می باشد. هدف از این مطالعه بررسی تأثیر هر کدام از سازندهای بالادست سدهای مذکور در میزان آورد رسوبی این سدها می باشد. سد شهید عباسپور از نوع بتنی دو قوسی بوده و به منظور تولید انرژی برق آبی، تأمین آب شرب، رفع نیاز صنایع گسترده پایین دست، کشاورزی و کنترل سیلاب، طراحی و اجرا گردیده است. پس از این سد، سد گدار لندر یا مسجدسلیمان با هدف تولید انرژی برقابی احداث شد.  در این مطالعه پس از نمونه برداری از مخازن سد های مذکور به وسیله نمونه گیر گراب و بخش های مختلف سازندهای مشرف به این سدها، آزمایشات متعدد رسوب شناسی و ژئوشیمی رسوبی انجام شد. تا با مطالعه این نتایج و همچنین بررسی آماری  داده ها با نرم افزارهای آماری همچون SPSS و نرم افزارهای تخصصی رسوب شناسی و مطالعه کانی شناسی، سازند های موثر در تولید رسوبات شناسایی شوند. آنالیز خوشه ای نمونه های رسوبی و نمونه های برداشت شده از سازند های مشرف به سد شهید عباسپور نشان داد که بخش انیدریتی گچساران در هیچکدام از دسته ها قرار نگرفت. لذا برآورد شد که این بخش سهم بسیار کمی در تولید رسوب مخزن دارد. پس از آن کمترین قرابت میان رسوبات مخزن و سازندهای آسماری و بخش آهکی پابده است. خوشه بندی نمونه های رسوب کف دریاچه سد مسجد سلیمان با نمونه های سازند های بالادست کمترین شباهت را با سازند بختیاری نشان داد که بیانگر سهم کمتر این سازند در تولید رسوب و نمونه های مارنی گچساران و آغاجاری بیشترین سهم را در تولید رسوب این مخزن دارند.  از سوی دیگر به منظور محاسبه حجم رسوب ورودی به مخازن از روش تجربی MPSIAC درمحیط نرم افزاری ARC GIS استفاده شد. بررسی های گسترده ژئوشیمایی در این زمینه نشان داد که بیشترین سهم در تولید رسوبات شسته شده مربوط به بخش های شیلی – ماسه ای سازند های مشرف به مخازن مانند آغاجاری، گورپی و بخش مارنی گچساران و کمترین آن مربوط به بخش های انیدریتی سازند گچساران می باشد. مطالعه آورد رسوبی با استفاده از روش MPSIAC نشان داد که تاثیر عوامل به ترتیب فرسایش، توپوگرافی، کاربری اراضی، پوشش، میزان بارش(آب و هوا)، زمین شناسی، شیب و رواناب می باشد. و نهایتاً آورد رسوبی به مخزن سد شهید عباسپور برابر 2 میلیون مترمکعب در سال و سد مسجد سلیمان 4/1 میلیون متر مکعب در سال می باشد. که در مقایسه با نتایج حاصل از  آخرین هیدروگرافی سد مسجدسلیمان مطابقت خوبی دارد.

 

Keywords:

ژئوشیمی , خوزستان , سد شهید عباسپور , سد مسجد سلیمان , آورد رسوبی , تولید رسوب